Birinci Dünya müharibəsi

Birinci Dünya Müharibəsi  dünya tarixi  baxımından ən mühüm savaşlardan biridir.  Böyük bir ərazidə yaşanan və bir çox cəbhələrin açılmasına səbəb olan Birinci Dünya Müharibəsinin təfərrüatlarını sizlər də öyrənə bilərsiniz.  Beləliklə, Birinci Dünya Müharibəsinin qısa xülasəsi nədir?  Səbəbləri və nəticələri nələrdir?

1914-1918-ci illər arasında gedən Birinci Dünya Müharibəsi, ittifaq dövlətlərinin bir çox səbəblə, xüsusilə xammal və müstəmləkə axtarışı səbəbiylə iştirak etdiyi bir müharibədir.   Bir çox dövlətin müharibəyə qoşulmasından sonra 4 il davam edən bu müharibədə aralarında mülki vətəndaşlar və əsgərlər də daxil olmaqla çox sayda insan həyatını itirdi.

Birinci Dünya Müharibəsinin qısa xülasəsi:

Birinci Dünya Müharibəsinin başlanğıcı 1914-cü ildir.  1914-cü il iyulun 28-də başlayan bu böyük müharibə 1918-ci ildə başa çatdı.  Adından da göründüyü kimi dünya tarixini formalaşdıran bu müharibədə bir çox dövlətlər iştirak edib.  Dörd il davam edən Birinci Dünya Müharibəsi zamanı bir çox dövlətlər həyat tərzini və idarəçiliyini dəyişdi.  Birinci Dünya Müharibəsi sənayeləşmiş dövlətlər arasında siyasi və iqtisadi suverenliyə sahib olmaq üçün Müqavilə və Birlik dövlətlərinin müstəmləkəçilik mübarizəsi nəticəsində yaranmışdır.  Böyük maddi və mənəvi ziyana uğrayan bu dövlətlər öz maraqlarına uyğun müqavilələr bağlayaraq 1-ci dünya müharibəsinin zərərlərini minimuma endirməyə çalışırdılar.

Birinci Dünya Müharibəsində tərəflər Üçlər İttifaqı (İttifaq) və Antanta dövlətləri olaraq iki yerə bölünmüşdü.

 İttifaq Dövlətlər: Birlik dövlətləri kimi də tanınır.  Almaniya, İtaliya, Avstriya-Macarıstan, Osmanlı İmperiyası və Bolqarıstan.  İtaliya əvvəlcə müttəfiq edən dövlətlərə daxil edildi.  Lakin sonradan bitərəf olacağını desə də, 1915-ci ildə Antanta dövlətləri tərəfində müharibəyə qatıldı.  İtaliyanın bu münasibəti müharibənin gedişatını dəyişdi.

 Antanta Dövlətləri: Müqavilə dövlətləri kimi də tanınır.  İngiltərə, Fransa, Çar Rusiyası, İtaliya, Yunanıstan, Serbiya, Belçika, Portuqaliya, Yaponiya və ABŞ.  Birinci Dünya Müharibəsinin əvvəlində neytral mövqe tutan ABŞ 1917-ci ildə müharibəyə qoşuldu.Antanta dövlətləri ilə birlikdə müharibəyə girən ABŞ müharibənin gedişatını dəyişdi.  Bu da müharibəni sürətləndirdi.

Müharibədə 4 cəbhə var idi:

• Şərq
• Qərb
• Balkan
• Qafqaz

Birinci Dünya Müharibəsi cəbhələri də Hücum və Müdafiə Cəbhələri olaraq ikiyə bölünür.  Ayrıca Osmanlı İmperiyasının müttəfiqlərinə kömək etmək üçün açdığı cəbhələr də var.

 Hücum Cəbhəsi: Hücum cəbhələri arasında Kanal Cəbhəsi və Qafqaz Cəbhəsi var.  İngiltərənin müstəmləkələri ilə əlaqəsini kəsmək üçün Misirdə Kanal Cəbhəsi açıldı.  Lakin Osmanlı İmperiyası burada məğlubiyyətə uğradı.  Qafqaz Cəbhəsi isə Osmanlı ordularının çar Rusiyası ilə üzləşdiyi cəbhədir.  Qafqaz cəbhəsi yeganə cəbhədir ki, Osmanlı İmperiyası məğlub olmasına baxmayaraq ərazilər qazanıb.

Müdafiə Cəbhələri: Çanaqqala Cəbhəsi, İraq Cəbhəsi, Suriya-Fələstin Cəbhəsi və Hicaz-Yəmən Cəbhəsi müdafiə cəbhələri arasındadır.  Rusiyaya yardımların girməsinin qarşısını almaq üçün Çanaqqala Cəbhəsi açıldı.  Rusiyaya yardımın qarşısını almaq üçün İraq Cəbhəsi də açıldı.  Suriya-Fələstin Cəbhəsi bağlanan sonuncu cəbhədir.

 Müttəfiqlərə kömək etmək məqsədi ilə digər cəbhələr də açıldı: Rumıniya Cəbhəsi, Makedoniya Cəbhəsi və Qalisiya Cəbhəsi.

Birinci Dünya Müharibəsinin səbəbləri:

Birinci Dünya Müharibəsinin ən mühüm səbəbi Fransa İnqilabının gətirdiyi millətçilik ideyası idi.  Müharibənin digər səbəbləri sənaye inqilabının gətirdiyi müstəmləkəçilik anlayışıdır.  Dövlətlərin müstəqillik ideyalarının artması, dövlətlər arasında silahlanma yarışı və müstəmləkə axtarışlarının sürətləndirilməsidir.

Birinci dünya müharibəsinə səbəb olan xüsusi səbəblər;

 Almaniya və Fransa arasında Elzas-Lotaringiya bölgəsi problemi birinci yerdədir.  Digər səbəb isə sənaye inqilabı ilə birlikdə xammala olan tələbatın artması nəticəsində dövlətlərin bazar axtarışları onların müstəmləkəçilik fəaliyyətlərini sürətləndirməsidir.  Fransa, İngiltərə, Almaniya, İtaliya və Serbiya rəqabət aparan dövlətlərdir.

Birinci Dünya Müharibəsi üçün  bəhanə:

 Avstriya-Macarıstanın varisi Frans Ferdinandın Sarayevoya səfəri zamanı gənc serb millətçisi tərəfindən öldürülməsi müharibənin görünən əsəs səbəbidir.

Birinci Dünya Müharibəsinin nəticələri:

Birinci Dünya Müharibəsindən sonra Asiya və Avropa ölkələrinin bütün nizam-intizamı pozuldu.  Osmanlı İmperiyası, Çar Rusiyası və Avstriya-Macarıstan imperiyası parçalanmağa başladı, Çexoslovakiya, Yuqoslaviya, Macarıstan və Polşa adlı yeni dövlətlər yarandı.  Müharibədə məğlub olan ölkələr çox ağır müqavilələr bağlamağa məcbur oldular.  Məğlub olan ölkələrin imzaladığı müqavilələr aşağıdakılardır;

 Almaniya: Versal müqaviləsi,

 Avstriya: Sen – Jermen müqaviləsi,

 Macarıstan: Trianon müqaviləsi,

Bolqarıstan: Neyimüqaviləsi,

Osmanlı dövləti: Sevr müqaviləsi.