Papuqay haqqinda melumat 

Psittacidae ailəsinin üzvü olan papuqaylar bir çox fərqli rəng və ölçüdə ola bilər.  Lakin bütün papuqaylara xas olan ümumi xüsusiyyət onların güclü, əyri və kəskin əyri dimdiyidir. O qədər ki, onlar dırmaşmaq üçün çox güclü dimdiklərindən ayaq kimi istifadə edə bilirlər.

Vəhşi təbiətdə yaşamağa davam etmələrinə baxmayaraq, tutuquşular indi dünyanın ən məşhur ev heyvanıdır.  Onların bu qədər məşhur olmasının ən böyük səbəblərindən biri də ağıllı olmalarıdır. Əgər evdə tutuquşu varsa, heç vaxt tənhalıq hiss etməyəcəksiniz, onunla oyun oynayacaqsınız və ona düzgün yanaşsanız, ona danışmağı öyrədərək kiçik söhbətlər belə edə bilərsiniz.

Papuqay haqqinda melumat

Tutuquşuların yüzlərlə növü var və onların rəngarəng tükləri onları bənzərsiz edən xüsusiyyətlərdən biridir. Digər ev heyvanlarından daha uzun yaşaması onu əsl dost kimi görməmizə səbəb olur.

Bundan əlavə, ayaq quruluşu da çox xarakterikdir.  İkisi arxada, ikisi öndə olmaqla dörd barmağın olması tutuquşuları digər növlərdən fərqləndirən xüsusiyyətdir. Ayaqlarının bu quruluşu onlara yeməklərini asanlıqla qavramağa imkan verir və tutuquşular yemək üçün ayaqlarını əl kimi istifadə edə bilən yeganə quş növüdür.

Papuqaylar bənzərsiz və göz oxşayan parlaq rəngləri, insan və ya heyvan səsləri də daxil olmaqla bir çox səsləri təqlid etmə qabiliyyəti ilə qədim zamanlardan insanların diqqətini çəkmiş və tutuquşu qəfəslərində qəfəs quşları kimi saxlanılmışdır. Papuqayların səs telləri yoxdur, lakin Syrinx kimi tanınan səs orqanları var.

Papuqay növləri haqqında maraqlı məlumatlar:

• Papuqayların yüzlərlə müxtəlif növü var.
• Papuqayların yeməkləri insanlarınkinə bənzəyir.
• Papuqaylar çox ağıllı və təqlid edən quşlardır.
• Bir papuqay bütün həyatınız boyunca yoldaşınız ola bilər.

 O, əsl sevgi quşudur.

• Körpə tutuquşuya qulluq etmək çox çətindir.
• Toyuq kimi olan papuqay növü var.
• Çox ac olarsa, sizi yeyə bilər.
• Piratların tutuquşu saxlaması əfsanəsi köhnə bir romana əsaslanır.

Papuqayların yüzlərlə müxtəlif növü var:

Bu günə qədər müəyyən edilmiş üç fərqli papuqay ailəsi var;  Ən məşhur növ Psittacoidea, kakadu kimi də tanınan Cacatuoidea və vətəni Yeni Zelandiya olan Strigopoidea.  Bu üç fərqli tutuquşu ailəsinə aid 400-ə yaxın növün olduğu məlumdur.  Məlum növlərin əksəriyyəti Asiya, Avstraliya, Mərkəzi Amerika, Cənubi Amerika və Afrikada tropik və ya subtropik iqlimlərdə yaşayır, lakin dağlıq mühitdə yaşayan və ağac köklərində yuva quran Kea kimi növlər də var.

Papuqayların yeməkləri insanlarınkına bənzəyir:

Təbii ki, quş olduğu və əli olmadığı üçün ön və arxa tutmaq üçün iki barmağı olan ayaqlarından istifadə edir. Papuqay yeməyini ayaqları ilə bərk-bərk tutur və ağzına gətirərək yeyir. Yeməyi tutub ağıza gətirmək kifayət etməsə, onun güclü çənəsi işə girər və sərt toxumları, qoz-fındıqları, qalın qabıqlı meyvələri asanlıqla parçalayaraq içinə çatır.  Bəzi ev tutuquşularının dimdiyi möhkəmliyi ilə daxil olduqları metal qəfəsləri sındırdıqları müşahidə edilmişdir. 

Papuqayıar çox ağıllı və təqlid edən quşlardır:

Yəqin ki, siz papuqayların sadə riyaziyyatla məşğul olduğunu və oyun oynadığını görmüsünüz. Bunun səbəbi beynin sinir quruluşunun primatlara bənzəməsidir.  Yetkin tutuquşu 4 yaşlı uşaqla oxşar məntiq quruluşuna malikdir. Məhz buna görə danışa bilir. Səs telləri olmayan tutuquşu boğaz əzələlərini əyərək hava axını yaradır və beləliklə danışır.

Təbii ki, papuqaylar bildiyimiz kimi danışmır, çox eşitdikləri sözləri təqlid edirlər. Bunun səbəbi onlar sosial varlıqdır və sizinlə, sürünün digər üzvü ilə ünsiyyət qurmaq istəyirlər.  Beləliklə, həqiqətən, bir tutuquşu otağa hər girdiyiniz zaman sizə salam deyə bilər. Aleks adlı afrikalı boz tutuquşu bütün həyatı boyu bu şəkildə yüzə yaxın söz öyrənib və istifadə edib.

Bir papuqay bütün həyatınız boyunca sizinlə dostluq edə bilər:

Tutaq ki, siz iyirmi yaşında iki yaşlı tutuquşu aldınız. Səksən yaşınız olanda o tutuquşu hələ də sizinlə yaşayır, çünki Afrika boz tutuquşu 60 ildən çox yaşaya bilər.  Macaws 25-50 il, orta ölçülü növlər isə 15-20 il yaşaya bilər.  Bu tutuquşuların ömrünə paraleldir. Bir tutuquşu nə qədər böyükdürsə, ömrü də bir o qədər uzun olur. Təbii ki, genetik olaraq böyük olacaq, ona görə də daha uzun yaşamaq üçün heyvanı kökəltməyin. 

Danışma qabiliyyəti bütün tutuquşu növlərində eyni dərəcədə inkişaf etmir. Boz papuqay kimi də tanınan Jako tutuquşu tutuquşu cinsləri arasında ən yaxşı danışıq qabiliyyətinə malik tutuquşu cinsidir. Tutuquşu növləri və onların alt qruplarındakı bütün növlər ölçüləri, rəngləri və hətta danışıq qabiliyyəti ilə fərqlənə bilər.

Göz oxşayan rəngləri olan erkək və dişi tutuquşular bir-birinə çox bənzəyir və cinsini xarici görünüşlərindən ayırmaq mümkün deyil.  Bu vəziyyətə istisna olan yeganə tutuquşu növü Eclectus tutuquşudur.  Bu növün dişiləri qara dimdikli, qırmızı başlı, mavi və qırmızı bədənə malikdir, erkəkləri isə alova və yaşıl bədənə bənzəyən sarı-qırmızı dimdiyə malikdir.

Papuqaylar ağıllı quşlardır və onları öyrətmək olar. Təhsil erkən yaşlardan başlasa, bir çox akrobatik hərəkətlər, sözlər, hətta telefon nömrələri öyrədilə bilər.  Bu, tutuquşuların təqlid etmə qabiliyyətindən deyil, öyrənmə qabiliyyətindən gedir. Məlumdur ki, Afrika boz tutuquşu 200-ə qədər söz öyrənə və danışa bilər, hətta vəziyyəti qiymətləndirə və sözləri əlaqələndirə bilər.  Bəzi ekspertlər bu tutuquşu 4 və ya 5 yaşlı uşaq zəkasına sahib hesab edirlər.

Aktiv və oynaq təbiətə malik olan papuqaylar çeynəyə bildikləri oyuncaqları xüsusilə sevirlər.  Bu hərəkətlər zamanı müşahidə edilən papuqayların daha çox sol ayaqlarından istifadə etdikləri müşahidə edilmişdir.  Onların ümumi üstünlükləri daha çox bu istiqamətdə olsa da, tutuquşular hər iki ayağından aktiv şəkildə istifadə edə bilirlər. 

Bu əsl sevgi quşudur:

Müxtəlif nümunələr olsa da, ümumiyyətlə, papuqayların monoqam olduğu məlumdur.  Kişi və qadın bir araya gəldikdən sonra həyatlarını birlikdə keçirirlər.  Təbii ki, onlar yalnız çoxalma dövründə, erkəklərin çılğın şoularından sonra cütləşirlər, amma cütləşib dağılmırlar.  Birlikdə yemək toplayır və yeyir, bir-birlərinə qulluq edir, birlikdə bala böyüdürlər və yan-yana yatırlar.

Tutuquşu balasına qulluq çox çətindir:

Erkək və dişi tutuquşu cütündən sonra dişi 2-8 yumurta qoyur.  18-30 gün inkubasiya dövründən sonra tutuquşu balaları yumurtadan çıxır. Papuqay balaları kor və çılpaq doğulur.  Doğuşdan iki həftə sonra gözlərini aça bilirlər.  Onların ilk tükləri yalnız 3 həftəlik olduqda görünür. Növlərdən asılı olaraq dəyişsə də, bəzən bir yaşına qədər, bəzən dörd yaşına qədər olan tutuquşu balasının valideynlərinə ehtiyacı var.

Toyuq kimi bir növ papuqay var:

Yeni Zelandiyadan olan bir növ olan Kakapo tutuquşu bir növ tutuquşu olsa da, uça bilmədiyi üçün daha çox toyuq kimidir.  Yaşıl və sarı tükləri olan canlının çəkisi təxminən 4 kiloqramdır. Uça bilməməsinin səbəbi qanadlarının uça biləcək qədər güclü və uzun olmamasıdır.  Təbii ki, o, manqal toyuq kimi sərgərdan gəzdiyi üçün yox olmaq ərəfəsindədir.  Hazırda 123 Kakapo tutuquşusu məlumdur.

Çox ac olarsa, sizi yeyə bilər:

Təbii ki, onlar üçün güclü dimdiklə ətlərimizi parçalamaq çətin deyil, amma bu bir zarafatdır. Papuqaylar omnivordurlar, yəni ət də yeyirlər.  Əlbəttə ki, bu ət yemək fenomeni daha çox vəhşi təbiətdə kiçik həşəratların yemək şəklindədir, lakin bu da onları hər şeydən yeyən edir. Papuqayların əsas qidası rəngli meyvə və tərəvəzlərdir.  Onlara qoz-fındıq və toxumlarla birlikdə manqo, banan, balqabaq, qulançar kimi müxtəlif meyvə və tərəvəzlər versəniz, heç vaxt ət axtarmayacaqlar.

Hindistana gedirsənsə, papuqayını evdə burax:

Beynəlxalq qanunlarda göstərilən vəhşi heyvan növlərini ev heyvanı kimi saxlamaq qanunsuzdur, lakin yerli qanunlar da var.  Məsələn, Hindistan qanunlarına görə, tutuquşular ölkədə vəhşi növ hesab olunur və onları ev heyvanı kimi saxlamaq qanunsuzdur.  Hindistanda tutuquşu saxlasanız, cərimə və ya hətta 6 il həbs oluna bilərsiniz.  Ölkəmizdə müxtəlif vəhşi heyvan növlərini saxlayanlar üçün oxşar təcrübələr var.

Papuqaylar musiqini və onun ritmini hiss edə bilir

Papuqayların digər quş növlərindən fərqləndirən xüsusiyyətlərdən biri onların musiqini və onun ritmini hiss edə bilmələridir.  Əminik ki, tutuquşuların musiqi sədaları altında rəqs etdiyi videolara çoxları baxıb.

Ən böyük məlum papuqay növü Kakapo tutuquşudur.  Gecə tutuquşu kimi də tanınan və vətəni Yeni Zelandiya olan bu tutuquşu növü nəsli kəsilmək təhlükəsi ilə üzləşən tutuquşu növləri arasındadır.  Uçmaq qabiliyyətini itirmiş bu tutuquşuların orta çəkisi 4 kq-a çata bilir.  Uzun ömrü bu növü ən nadir tutuquşu növləri arasında edir.  Bu növ orta hesabla 90 – 95 il yaşayır, lakin 126 il yaşayan bir nümunə də var.  Kakapo tutuquşu da digər növlərdən onunla fərqlənir ki, o, əsasən gecələr aktiv olan, uça bilməyən və dişiləri erkəklərdən kiçik olan yeganə tutuquşu növüdür.

Bilinən ən kiçik tutuquşu növü, təxminən 9 – 10 sm uzunluğunda və təxminən 10 q ağırlığında olan və Papua Yeni Qvineya və İndoneziya meşələrində yaşayan cırtdan tutuquşu kimi tanınan Piqme tutuquşudur.

Bilinən ən oynaq və nadinc tutuquşu növü Kea papuqayıdır. Xizək yamaclarında sürüşmək, kəndirləri gəmirmək, su çuxurlarından aşağı sürüşmək, hətta pul və əşyaları oğurlamaq bu tutuquşuların sevimli məşğuliyyətləri arasında sayıla bilər.

Bilinən ən böyük uçan papuqay növü Sümbül papuqayıdır. Ümumiyyətlə, tutuquşuların dimdiyi güclüdür, lakin Sümbül tutuquşularının dimdiyi digər növlərdən daha güclüdür, hətta kokosu da çatlada bilir.

Papuqayların yaşayış zonaları

Papuqaylar adətən meşə sahələrində və ağaclarda qrup halında yaşayırlar. Dünyada 350-dən çox tutuquşu növü məlumdur.

 Ən çox tanınan Macaw, Lori, Amazon və Boz tutuquşu kimi bir çox növ Afrikadan Asiyaya, Amerikadan Avstraliyaya qədər bir çox bölgədə yaşayır.  Budgies və parakeets də tutuquşular ailəsinin üzvləridir və dünyada geniş şəkildə qidalanan növlərdir.

Cənub yarımkürəsinin isti bölgələrində vəhşi təbiətdə tutuquşuların bir çox növü yaşayır. Bununla belə, qarlı bölgələrdə və soyuq iqlimlərdə yaşayan tutuquşu növləri də var. Məsələn, Kea tutuquşu, qalın dimdikli tutuquşu, tünd çəpər tutuquşu kimi növlər soyuq iqlimlərdə yaşayan tutuquşu növləri arasındadır.

Ümumilikdə məlum olan yerli tutuquşu növləri də var.  Bunlardan ən spesifik olanı, yalnız Karib dənizindəki Dominika adasında tapılan tutuquşu növü olan Sisserou kimi tanınan Dominikan amazon tutuquşudur.  Dominikanın milli quşu sayılır və ölkə bayrağına daxildir.

Monoqam həyat tərzi keçirən tutuquşular yumurtalarını təbii mühitlərində yuva qurmaq əvəzinə ağac çuxurlarına və ya qaya boşluqlarına qoyurlar. Tutuquşu növlərinə görə yumurtaların sayı dəyişə bilər, lakin bütün növlərdə tutuquşu yumurtaları ağ rəngdədir.  Tutuquşuların inkubasiya dövrü növlərinə görə dəyişir, lakin ümumiyyətlə 24 ilə 28 gün arasındadır. Cücələr yumurtadan çıxdıqdan sonra balaların qidalanmasında həm erkək, həm də dişi tutuquşular iştirak etsələr də, adətən ana tutuquşular balalarını gözləyir.

 Bala lələkləri çox nazik bir təbəqə ilə doğulur və təxminən iki həftə görə bilmir. Üçüncü həftədən sonra tüklər böyüməyə başlayır.  Tutuquşunun yetkinliyə keçid müddəti tutuquşu növlərinə görə dəyişsə də, orta yaş 2 ilə 4 il arasındadır.

Tutuquşuların tükləri bakteriyalara qarşı təbii qorunma vasitəsidir. Tutuquşular bakteriyalara qarşı müqavimət göstərən Psittacofulvins adlı bir piqment ifraz edirlər. Yalnız tutuquşuların istehsal etdiyi bu piqment tutuquşuların tüklərinə rəng verməklə yanaşı, həm də antibakterial təsir göstərir.

 Dünyanın bütün ölkələrində ev heyvanı kimi istifadə edilən tutuquşuların Hindistanda evdə saxlanması qadağan edilib.

 Danışa bilməsi və ağıllı olması ilə yanaşı, uzun ömürlü olan tutuquşular bu xüsusiyyətlərinə görə ev heyvanı kimi seçiliblər.

Papuqaylar haqqında ümumi məlumat

• Papuqayınızın gündə cəmi 8 saat diqqətə ehtiyacı var,
• Papuqaylar;  Quşlar ailəsində nəsli kəsilməyə ən yaxın qrupdur (bir çox tutuquşu növləri nəsli kəsilmişdir),
• Tutuquşular (tək qidalananlar) yaz aylarında həmişəkindən daha yüksək səslə və daha yüksək səslə öz növlərindən heç vaxt gəlməyəcək bir yoldaşını çağırırlar,
• Papuqaylar öz növlərindən bir yoldaşı olmadıqda, insanları “yoldaş” kimi qəbul etməyə məcbur olurlar və biz bunu “evlilik” adlandırırıq
• Papuqay alındıqdan 3-4 il sonra (xüsusilə gənc və ya cavanlarda) papuqay yetkinlik yaşına çatdıqda və cinsi kimliyi ortaya çıxmağa başlayanda sahibləri ilə problemli dövr başlayır.
• Müvafiq ekoloji şərait yaradılarsa, tutuquşular qış aylarında açıq havada çox rahat yaşaya bilərlər.
• Papuqayların təxminən 70%-də quru havada (rütubətsiz) (məsələn, evlərin içi və otaqları) saxlandıqları üçün tənəffüs problemi (zamanla ağciyərlərində toz yığılması),
• Əgər papuqaylarda ciddi lələk yolma varsa, bu lələklərin tam qaydasına salınması təxminən 2 il çəkir, əgər bunu idarə edə bilsəniz.
• Papuqaylar həyat yoldaşlarını öz xarakter quruluşlarına görə seçirlər və həmişə onlara sadiq qalırlar. 

Telefon nömrələrini yadda saxlaya bilirlər

Bir çoxunuz papuqayların çox ağıllı quşlar olduğunu eşitmisiniz.  Bu kəşfiyyat strukturları keyfiyyətli təhsillə birləşdirildikdə çox müsbət nəticələrə və təəccüblü inkişaflara nail ola bilərsiniz.  Bunlardan biri telefon nömrənizi yadda saxlamaqdır.  Çox gənc yaşda məşq nəticəsində onlara çoxlu sözlər öyrədə, akrobatik hərəkətlər etməyə vadar edə bilərsiniz.  Afrika boz tutuquşu (jako) tam olaraq 200 söz öyrənərək danışa bilir və hətta sözlər arasında əlaqə yarada bilir.  Bu vəziyyətlər tutuquşuların təqlid etmə qabiliyyətindən deyil, öyrənmə qabiliyyətlərindən yaranır.  O qədər ki, onların kəşfiyyat strukturları 4,5 yaşlı uşaqlarla eyni səviyyəyə çatır.

Lələklərini hərəkət etdirən papuqaylar

Çox fərqli və əyləncəli bir istedada malik olan kakatu (Kakadu) tutuquşuları və papağanları başlarındakı tükləri hərəkət etdirərək əylənirlər.