Atəşgah haqqında məlumat
Azərbaycan Atəşgahı dünyada üç Zərdüşti məbədindən biridir. Abşeron yarımadasının Surxanı şəhərinin cənub-şərq tərəfində, Bakıdan 30 km aralıda yerləşir. Atəşgah sözünün mənası od məbədidir. 16-18-ci əsrlərdə təbii qazın buraxıldığı və qədim zamanlarda əbədi, sönməz odların yandığına inanılan məbəddir. Məbədin ən qədim quruluşu olan anbar 1713-cü ilə aid tikilidir. Mərkəzi ibadət otağı 1810-cu ildə tacir Kançanaqaran tərəfindən tikilmişdir.
Atəşgahı xüsusiyyətləri
Memarlıq quruluşundan danışsaq, Atəşgah quruluşuna görə şəhər meyxanalarını xatırladır. O, Azərbaycanda Midiya dövründən geniş yayılmış od məbədlərinin ənənələrini əks etdirir. Hindistan məbədlərinin xüsusiyyətlərini də ehtiva edir. Məbədin ortasında daim yanan od var. Şayiələrə görə, od əvvəllər təbii şəkildə yanardı, indi isə təbii qazdan qaynaqlanır. Atəşgahda yanan odun ətrafında kiçik otaqlar var. Otaqlarda yanğına baxan kiçik pəncərələr var. Keçmişdə ziyarət üçün buraya gələn zərdüştilər bu otaqlarda qalır, daim pəncərədən atəşə baxar və müxtəlif üsullarla özlərinə işgəncə verərək ibadət edərdilər.
Əvvəllər zərdüştilər Həcc ziyarəti üçün Atəşgaha gəlir, kiçik otaqlarda qalır, atəşi seyr edir, müxtəlif işgəncələr verərək ibadət edirdilər. Azərbaycanın islamlaşması ilə zərdüştilər Hindistana köç etdilər. Hazırda “Atəşgah”a məxsus otaqlar muzeyə çevrilib. Xüsusilə martın 21-də Novruz bayramında Hindistandan gələn zərdüştilər Atəşgahı ziyarət edirlər. Bunlardan başqa, müxtəlif ölkələrdən gələn xarici turistlərin və təhsil üçün Azərbaycanı seçən tələbələrin çox sevdiyi tarixi məkandır.
Atəşgah bölgənin İslam tərəfindən işğalına qədər zərdüştiliyin mərkəzi dini mərkəzi idi. Zərdüştiliyin ən qədim dini abidələrindən biri olan Atəşgah səkkizguşəli tikili üzərində müqəddəs odun yanında yerləşir. 224-cü ildə hökmdar III. Ərdəşir tərəfindən tikilmişdir. Binanın dizaynı cənnət, cəhənnəm və cənnətlə bağlı Avesta mətnlərinə əsaslanır. Zərdüştiliyin ali tanrısı Ahura Məzdanı təmsil etmək üçün Atəşgahın damının zirvəsinə qızıl heykəl qoyulub. Bir pilləkən dama, bir qapı isə cənnətə açılır. Nərdivan həm də insanların günahlarından tövbə edə biləcəyi cəhənnəmə aparır. Atəşgahı üç tərəfdən əhatə edən həyət dua və yemək hazırlamaq kimi gündəlik mərasimlərin keçirildiyi yerdir.
Muzeyin kolleksiyasına Atəşgah tarixinin bütün dövrlərinə aid arxeoloji, mədəni və dini əşyalar daxildir. Bu kolleksiyadakı bəzi əsərlər min illər əvvələ aiddir; bəziləri sonrakı dövrlərə aiddir, lakin yenə də bir xalqın ənənəsinə aiddir. Bu tarixi binada İranın bütün bölgələrindən olan əşyalar sərgilənir. Bu əşyalar İranın müxtəlif yerlərindən və başqa ölkələrdən gətirilərək tarix boyu alimlər tərəfindən toplanmışdır. Burada ziyarətçilərin toxunması və hiss etməsi üçün müxtəlif tarixi dövrlərə aid Bakının maketləri də var.
1993-cü il noyabrın 16-da baş vermiş zəlzələ Bakıda külli miqdarda dağıntılar törətsə də, Atəşgah muzeyini və onun eksponatlarını məhv etməmişdir. Bu fəlakətdən sonra bir çox artefakt qırıldı və ya təmir edilə bilməyəcək dərəcədə zədələndi, buna görə də zəlzələdən sonra hələ də toxunulmaz olan əşyaları toplamaq və qorumaq vacib idi. Muzeyin işçiləri zəlzələdən sonra qalanlardan istifadə edərək, bir çox itirilmiş artefaktları, o cümlədən əfsanələrdə Kral Ahura Mazdanı bu dünyaya çatdırmaq üçün istifadə edilən hökmdar Artaşmanın arabasının dəqiq surətini bərpa etmək üçün istifadə etdilər. Bu günə qədər Bakıya gələn qonaqlar bu yenidən qurulmuş avtomobili Atəşgah Muzeyində görə bilərlər.
Atəşgah Muzeyi həm Azərbaycan vətəndaşları, həm də digər ölkələrdən gələn turistlər və vətəndaşlar üçün Bakının ən vacib görməli yerlərindən biridir. Zərdüştilik. 600 ildən artıq tarixi bir dam altında birləşdirən bu muzey Bakının keçmiş və indiki mədəni mühitinin mühüm tərkib hissəsidir.
Azərbaycan Atəşgahı haqqında nələri bilməlisiniz?
Atəşgah sözü ərəbcə اٹصقاق (i’tisqāh) sözünün farsca törəməsidir, o da öz növbəsində اتصق (ati’saq) felindən əmələ gəlib, “addım atmaq” və ya “gəzmək” deməkdir. Ərəb dilində atesgah sözü düzbucaqlı çərçivəyə aiddir. Atəş məbədi insanların dua etmək və ilahi haqqında düşünmək üçün toplaşdığı bir ibadət yeridir. Atəşgah sözü təsəvvüf dini ənənələrində sükunət və batini təfəkkür məkanına aid etmək üçün də işlənir.
Atəşgah İran və Orta Asiyadan gələn İslam ənənəsidir. Atəş məbədi insanların dua etmək və ilahi haqqında düşünmək üçün toplaşdıqları müqəddəs bir yerdir. Aşgah insanların həyatın sınaqlarından təsəlli axtardığı sülh və əmin-amanlıq məkanıdır. Aşgah müxtəlif təbəqələrdən olan insanların bir araya gələrək hisslərini ifadə etmək üçün ideal məkandır. Əslində, ateşgah məhəbbət, şəfqət, qardaşlıq kimi ümumbəşəri insani duyğuların ötürücü kanalıdır.
Od çuxuru tez-tez daş və ya su kimi təbii elementlərlə bəzədilib. Məsələn, Azərbaycanın ən qədim şəhəri olan Xivədəki od məbədlərində nilufər güllərini xatırladan dairəvi daşlar var. Daşlar qızıl vərəqlə bəzədilib və müasir türkcənin sələflərindən olan Xivə tarixi Çağatay türkcəsində yazılar var. Daşlar həmçinin altı qızıl günbəzlə taclanır; Bu günbəzlər yuxarıdakı göyləri, aşağıda yer üzünü və hər iki cismin vahid ilahi bütövlükdə birləşməsini simvollaşdırır. Bu harmoniya hər şeyin Allahın iradəsi daxilində mövcud olduğuna və son nəticədə Onun kainatla bağlı planının bir hissəsi olduğuna inamı ifadə edir.
Atəşgah sözü farsca əsvat-e-havad-e-nas (آصوت حوا بن) sözü ilə bağlıdır. “Asovat” ayrı-ayrı mənliyi aşaraq Tanrı ilə birləşən, etimoloji cəhətdən “atesgah”la əlaqəli olan mənəvi transsendensiya vəziyyətini ifadə edir. Təsəvvüfdə atesgath daxili təfəkkür və dua üçün bir yerə aiddir. Bir atesgath adətən çılpaq olur, ibadət edənin meditasiya zamanı oturduğu xalça və ya həsir istisna olmaqla. Tacikistanda bosniyalılar qədim yunan amfiteatrlarını xatırladan mərmərdən külliyat-asvat (كليّات آصوت) adlı qübbəli tikililər tikirlər. Bu tikililər turistlər arasında populyardır, çünki onlar mənəvi inkişafa kömək edən əzəmətli atmosfer yaradırlar.
Əslində, atəş məbədi mənəviyyat və Allaha ehtiram duyğularını oyadan müqəddəs məkandır. Bu, müxtəlif təbəqələrdən olan insanların bir araya gələrək dinlə bağlı hiss və düşüncələrini bölüşdüyü bir yerdir. Bu anlayışın nə qədər universal olduğunu nəzərə alsaq, bu ənənənin Azərbaycandan başqa dünyanın başqa yerlərində də əsrlər boyu mövcud olduğunu görmək olar. Bu mənəviyyat yolunu araşdırmaq istəyən hər kəs ateşgahı olan Azərbaycan şəhərinə səfər etməyi düşünməlidir!
