Dədə Qorqud haqqında inşa

“Dədə Qorqud oğuz türklərinin dastanlarında təsvir olunan, çöl həyatının adət-ənənələrini, adət-ənənələrini çox yaxşı bilən yarı əfsanəvi bir müdrikdir.  Tarixi mənbələrdə adı bəzən “ Qorqud”, bəzən də “Qorqud Ata” kimi hallanan Dədə Qorqudun Oğuzların Qayı və ya Bayat tayfasından olduğu və övliya kimliyini öz üzərinə götürdüyü rəvayətləri var. 

“Türklər bu şeyxləri və dərvişləri çoxdan dini dəyər verdikləri Bardlara bənzədərək asanlıqla qəbul edir, dediklərinə inanırdılar.  Bu sayədə Bardların türk cəmiyyətində yeri;  Şeyxlər və Dərvişlər Bab, Baba, Ata… və s. Arslan Baba, Kokut Ata, Çoban Ata bu xatirələri yaşadan bərd-dərvişlərdən yalnız bir neçəsi idi”.

Dədə Qorqud haqqında məlumat 

Dədə Qorqud; Kökünü köçəri çöl məişəti adət-ənənələrindən götürərək, hələ də oturaq həyat tərzinin gündəlik təcrübələrində özünə yer tapan epik, hekayə və nağıl povestlərində tərənnüm olunur; Doğum, evlilik və ölüm ənənələrində öz əksini tapmış aforizmləri, ifadələri, musiqi alətləri və melodiyaları ilə ictimai həyatda mühüm yer tutan yarı əfsanəvi bir müdrikdir. 

Həyatı 

Xalq nağıllarına görə, ziyalı, gözü aydın nəhəng qızından dünyaya gələn Dədə Qorqudun həyatı ilə bağlı tarixi mənbələrdəki məlumatlar bir-birindən fərqlidir. Qorqud Atanın adı çəkilən ən qədim tarixi mənbə İlxani vəziri Rəşidüddinin Câmiü’t tevârihidir. Həkim Rəşidüddin tərəfindən 1305-ci ildə bir heyətlə yazılmış bu məşhur kitabda Qorqud dörd Oğuz hökmdarının müasiri kimi qeyd olunur. Bu əsərə görə Qorqud Bayat tayfasındandır və Qara hocanın oğludur.  O, 295 il yaşadı. O, Oğuz sülaləsinin doqquzuncu hökmdarı İnal Sir Yavkuyun dövründə meydana çıxmış, onuncu hökmdar Kayı İnal xanın və ondan sonrakı üç Oğuz hökmdarının müşaviri vəzifəsində çalışmışdır.

Dədə Qorqudun aforizmlərini, epik və lirik düzənlik şeirlərini, yaşadığı hadisələri təsvir edən “Dədə Qorqud kitabı” XV əsrdən günümüzə iki əlyazma nüsxəsi ilə gəlib çatmışdır. Dədə Qorqud mədəniyyəti bu kitabdan yaranmış, lakin iki yolla günümüzə qədər gəlib çatmışdır: yazılı mənbələr və şifahi mənbələr.

Bugünkü Türkiyədə Dədə Qorqud mədəniyyəti; Aforizmləri, şifahi ifadələri, melodik musiqi ənənələri ilə müxtəlif inanc və əməllərdə geniş şəkildə yaşatılır. Ad qoymaq, qız istəmək, toy, yas tutmaq kimi ictimai təcrübələr və Xızır, müəyyən rəqəmlər, ağac kultu kimi bir çox motivlər Dədə Qorqud mədəniyyəti ilə bağlıdır.  Dədə Qorqud hekayələrində yer alan səxavət, qonaqpərvərlik, cəsarət və şəfqət kimi dəyərlər bu gün də yaşatılır və cəmiyyətin bütün təbəqələri arasında dialoqda və ictimai sülhün qurulmasında mühüm rol oynayır.

Dədə Qorqud mədəniyyətinin zəngin məzmunu və müxtəlif tətbiqləri sayəsində cəmiyyətin hər təbəqəsi ünsürün ötürülməsinə bərabər töhfə verir. Ozan, bard və məddahların şifahi mədəniyyətin ötürülməsində mühüm rolu olsa da, ictimai təcrübələrin həyata keçirilməsində bütün əhali, o cümlədən qadınlar, uşaqlar və gənclər fəaldır. Elementin yazılı şəkildə köçürülməsi 15-ci əsrdə yazılmış və yalnız iki kitab olan Kitâb-ı Dedem hrud Ala Lisân-ı Tâife-i Oğuzân və Hikâyet-i Oğuznâme, Kazan Beğ və Gayri kimi tanınan kitabların mövcudluğu sayəsində mümkündür. Nüsxələri günümüzə qədər gəlib çatmışdır.

Ölümü

Dədə Qorqudun ölümü ilə bağlı müxtəlif şayiələr dolaşır. Xalq nağıllarına görə, Dədə Qorqud iyirmi yaşında ikən yuxu görür və yuxusunda qırx il yaşayacağı xəbərini alır. Bu səbəbdən Dədə Qorqud ölümsüzlük axtarışına çıxdı və ölüm onu ​​yaxalayana qədər Allahdan qaçdı. Başqa bir ifadəyə görə, Dədə Qorqudun heç bir qarşılıq gözləmədən etdiyi yaxşılıqlar Allah dərgahında müsbət qarşılanmış və Allah ona “Özün ölümü arzulamadıqca ölməzsən” demişdir. “Şəxsiyyəti haqqında daha ətraflı məlumatların qeyd olunduğu “Oğuznamə”də onun 300 il uzun müddət yaşadığı bildirilir.

Qorqud Atanın özəllikləri

• Ənənəvi türk alətimiz olan Kopuzun ixtiraçısıdır. 
•  O, cəmiyyətin lideridir.  Cəmiyyəti istiqamətləndirir.  
•  Dədə Qorqud türk dünyasına işıq saçan bir günəşdir.
•  O, hörmətli insandır.
•  O, müdrik insandır.
• O, təcrübəli və sağlam düşüncəlidir.
•  O, ağıllıdır.
•  O, vasitəçi və problem həlledicidir.
•  Keçmişini bilən, gələcəyi proqnozlaşdıran insandır.
• O, adın yaradıcısıdır.  Qəhrəmanlıq göstərənlərin adını çəkir.

 O, təkcə insanlar arasında deyil, Allah dərgahında da hörmətli və dəyərli bir insandır. Onun ağzı dualıdır. Duası qəbul olur.  Allah Ona hörmətsizlik edənləri cəzalandıracaq.

Dədə Qorqudun türbəsi

Türbənin səkkiz küncü var və yonma daşdan tikilib. Tikinti tarixi barədə məlumat yoxdur.

Dədə Qorqud Türk dünyasının ən böyük birləşdiricilərindən biri kimi tanınır. Dədə Qorqud əsrlər boyu yüksək fəzilət, dözümlülük və anlayışın yayılmasında böyük rol oynamışdır.

Dədə Qorqud dastanları

Dədə Qorqud hekayələri bütün türk vilayətlərində şifahi olaraq mövcud olan, “Manas” və “Oğuz” dastanları ilə bağlı olan, İslamdan əvvəl türklər arasında doğulmuş, İslamın qəbulu ilə İslam rəngi almış, epik xüsusiyyətlərə malik hekayələrdir. Bütün nağıllarda Dədə Qorqud adlı bir türk övliyası üzə çıxıb deyimlər söyləyir, Oğuznamə qoyur, dastanlar söyləyir, oğuzlara nəsihət verir;  Bu da onların “Dədə Qorqud hekayələri” adlandırılmasına səbəb olub. Bütün hekayələri özündə cəmləşdirən kitab Kitab-ı Dədə Qorqud (Dədə Qorqud kitabı) adlanır. Hekayələr Oğuz türklərinə aiddirsə də, bəzi türkoloqlar onların sayının Oğuz boyları qədər olacağını düşünsələr də, oğuz türkləri 24 tayfaya bölündüyü üçün bu gün bizdə cəmi 12 hekayə var.

Dədə Qorqud hekayələri Oğuz türklərinin ən tanınmış epik dastanlarından biridir.  Eposun 9-cu əsrə aid olduğu ehtimal edilsə də, türk boyları köçkün olduqları üçün dəqiq tarix təyin etmək mümkün deyil.  “Dədə Qorqud kitabı”ndakı hekayələr tarix boyu dildən-dilə, dastançıdan dastançıya keçən şifahi ənənənin məhsuludur. Bu prosesdə dəyişikliklərə məruz qalan hekayələr XVI əsrdə qələmə alınıb.