Molla Nesreddin haqqinda melumat saytımızda geniş şəkildə təqdim olunur. Bir çoxları bu şəxsin varlığının mövcud olmadığını bildirsələrdə, tarixən Molla Nəsrədin adlı şəxsin varlığının mövcudluğu barədə bir neçə faktlar vardır. Molla Nesreddin haqqinda melumat axtarışınızın nəticəsi elə də çox olmayacaqdır. Çünki bu haqda çox az məlumat vardır. Bəzən səhvlik edilərək 20-ci əsrin böyük türk alimi onu “Nəsrəddin Tusi” (Nasirettin Tusî, Tus-1201- Bağdad-1274) ilə eyniləşdirir.
Xoca Nəsrəddin insanlar tərəfindən şox sevilirdi. Hətta bu səbəblə, hər kəs onu öz dövlətinə aid edib. Ancaq avropalı və rus tədqiqatçılar onun türk mənşəli olduğunu təsdiq ediblər.
Bir çox mənbələrdə onun 1208-ci ildə, bəzi mənbələrdə isə 1308-ci ildə anadan olduğu iddia edilməkdədir. Dəqiq tarix isə bilinmir. O, Sivrihisarın Xorto şəhərində doğulsa da, Konya sultanlığının quberniyası sayılan Ağşəhərdə yaşayıb. İlk təhsilini kənd müəllimi olan atasından almışdır. Təhsil aldığı Konya mədrəsəsində də öz hazırcavablığı ilə seçilirdi.
Molla Nəsrəddinin atası Abdulla əfəndi imam olub. Nəsrəddin mədrəsədə oxuyarkən atası vəfat edir. Atasının vəfatından sonra onunçün kənddə qalmaq çətin olur.
1237-ci ildə Xoca Nəsrəddin Ağşəhərə gəlir və bölgə qazısı kimi işləməyə başlayır. Bu vəzifədə işlərkən də ona “Nəsrəddin Xoca” deyə müraciət edirdilər. Həmin adla da tarixə düşüb.
Onun lətifələri, işlətdiyi sözlər Anadoludan tutmuş, Çinin ərazilərində yaşayan türklərə kimi dillər əzbəridir. Eləcə də ölkəmizdə də çox sevilir, günümüzdə də onun məsəllərindən istifadə olunur.
Nəsrəddinlə bağlı söylənilən lətifələrə ilk dəfə yazılı şəkildə Sarı Saltukun həyatından bəhs edən “Saltuknamə” əsərində rast gəlinib. Fateh Sultan Mehmetin oğlu Sultan Cemin şahzadəliyi dövründə Molla Nəsrəddinlə bağlı lətifələrin qələmə alınması və kitaba köçürülməsi barədə göstəriş verilib. Göstərişin yerinə yetirilməsi o dövrün məşhur alimi Əbülxeyir Rumiyə tapşırılır. Uzun illər boyunca (7 il) xalq arasında Molla Nəsrəddinlə bağlı lətifələr toplanılır və həmin lətifələr 1480-cı ildə kitab halında çap edilir. Onunla bağlı əsərlərdən biri “Həzə Tərgemei Nasraddin Əfəndi Rahme” adını daşıyır. Həmin əsər hal- hazırda London muzeyində saxlanılır.
Molla Nəsrəddin Ağşəhərli bir xanımla evlənir. Deyilənə görə, həmin xanımdan iki qızı olur. Adları Fatma Xatun və Dürri Mələk olur. Molla Nəsrəddin 1284-cü ildə (bəzi mənbələrdə 1384-cü il) yaşadığı Ağşəhərdə vəfat edir. Onun qəbri üzərində 6 sütun üzərində möhtəşəm bir qübbəsi olan türbə inşa edilmişdir.
Nəsrəddin Xoca adı, ağlı və lətifələri ilə dünya şöhrətli bir xalq filosofudur. Həyatda, təbiətdə və cəmiyyətdə insanı karikaturaya salan, kəskin baxışları və ağıllı deyimləri ilə hocanın zəkasının təkcə bir xalqı deyil, bütün insanlığı qane edəcək dəyərə malik olması, bu türk zəkasının digər xalqlar arasında da tanınması və sevilməsidir. Türk xalq zəkası isə bu zarafatlarda özünəməxsus yumor tapıb, onları sevib, yayıb, inteqrasiya edib, çoxaldırdı. O qədər ki, Nəsrəddin Xoanı bir əsr yaşı olmasına baxmayaraq, xalq ənənəsi ölümündən 116 il sonra belə onu Anadoluya gələn Tamerlanla müqayisə edirdi. Türk Dünyasında “Molla Nəsrəddinçi” kimi tanınan Celil Memmedquluzade, Mirzə Alekber Sabir kimi bir çox Azərbaycan yazıçı və şairlər onun ağzından ürək sözlərini lətifə ilə söyləmiş və yazmışdılar.
Türk xalqlarının bir çoxu onun adı ilə yumor jurnalları və qəzetlər çıxarırdı. Azərbaycanın görkəmli teatr yazıçısı Cəlil Məmmədquluzadənin nəşr etdirdiyi “Molla Nəsrəddin” (1906-1920), “Hoca Nəsrəddin” (1908), “Nəsrəddin Hoca” (1914-1920, 1929), “Yeni Nəsrəddin Hoca” (1936), “Yeni Hoca Nəsrəddin” (1940) jurnalları bunlardan bir neçəsidir.
Avropadan Afrika ölkələrindən başlayaraq Amerikadan tutmuş Yaponiyaya qədər bir çox ölkədə, xüsusilə türk dövlət və cəmiyyətlərinə Nəsrəddin Hoca və onun lətifələri haqqında ciddi araşdırmalar aparılıb. Bunların arasında Pierre Mille-nin “Nəsrəddin et oğlu Epouse” (Paris-1918) romanı və Jan Pol Qarnierin “Nasreddin Hoca et ses Histoires Turġues” (Paris-1958) romanı nümunəvi tədqiqatlardır.
Molla Nəsrəddin məktubları
Sizlər üçün bütün Azərbaycan türklərinin danışdığı “Molla Nəsrəddin məktubları”ndan bir neçəsini təqdim edirik:
BU KİŞİLƏRİ NECƏ YEDƏ BİLƏRƏM
Əmir Teymur Ağşəhər hakiminin dəftərlərini tehġiġ edib səhlənkariyə göndərdi.
Onun fikrincə, dəftərləri sındıraraq arvadına yedirib.
Sonra Mollasını çağırıb vergi məmuru ilə yoxlamaq istədi. molla nə
ġədər qəm gətirsəydi, Teymur ġebul etmədi.
Ayın əvvəlində Teymur Mollanın dəftərlərini istədi və gördü ki, Molla yazıları lavaşa yazdı. Qəzəbləndi və dedi:
– Molla, bu hansı dəftərdir?
Molla:
– Tezliklə onları yeyəcəm. Men de qabaqki bir məmur kimi bir iştaha ilə
kişi, deyim, nə olubsa, yeyim.
SİZİN UZUNUNUZA UYGUN OLARDIM
Bir iranlı şəhərə gəlir. Söhbət əsnasında deyir:
– İsfahanda rütbədə néçe yüz otaġ və néçe min ell ilə şah sarayları.
Molla:
– Şəhərimizdə bir saray var, cəhd etsəniz də
uzunluğu beş dəqiqədir.
Bu vəziyyətdə o şəhərdə yaşayan iranlılardan biri içəri girir.
Molla sözünə davam etdi:
– Onun eni əlli qulacdır.
O:
– Necə oldu, eni-uzunluğu düz gəlmədi…
Molla:
– Bu adam gəlməsəydi, onu uzun-uzadı düzəldərdim.
YAŞ MƏSƏLƏSİ
Onlardan biri telesik Mollaya sitayiş edir və deyir:
– Molla, mən Çadandan alıram, baldızım, baldızım evdə çəkirəm. mən onları
ayıra bilmədim. Gəlin və onları müalicə edin!
Molla deyir:
– Dava yaşdan yuxarı idi.
– Yox, yaş fərqi yoxdur.
– Éle get éve, yeri gəlmişkən, onlar rahatdırlar
SEHV YAĞ QABAĞINDA OLUN
Mollanın zamanında Rumya şəhərində rüşvət {ya da şazi’ var idi. Molla
İnanmaq üçün Şaziyə göndərdiyi kağızın sübutunu aylarla müşahidə edir. Bu deyil
nəticə çıxarılır. A{İrda Qazi üçün bir stəkan yağ tökür.
Mollaya böyük hörmət göstərdikdən sonra işini düzəldib yola düşdü.
buraxır. Səhər stəkandan yağ çıxanda yağın altında iki barma solğun oldu.
palçığ çı{ir. Acılanıb zabitə zəng edib deyir:
– Get Molla Nəsrəddini aldadıb bura gətir
Me’mur gédib Mollaya sitayiş edib deyir:
– Molla! Kağızın sınağında bal ola bilər, get onu al
dikəlmək!
Molla:
– Sehw kağızda yox, yağ şüşəsindədir.
BİZDƏN SONRA GƏLƏNLƏR YEYER
Molla Nəsrəddin üzüm bağında kiçik ağaclar əkib. Kimsə
Molladan soruşur:
– Molla, nə bu vədlər böyüyəcək, nə də sənə vədlər verəcəklər
sən də yeyəcəksən?
Molla:
– Bizdən əvvəlkilərin əkdiyini yedik. Nə əkdik
bizdən sonra gələnlər yeyirlər.
SƏN BÖYÜKSƏN, BİZ KİÇİYİK
Molla Əmir Teymurun və öz şəhəri Ağşəhərə getdi
bir çox insan ağır teleblərə hörmət edir. Teymur gileyləndi:
– Necə cəsarət edirsən, mənim spermam kimi bir sultanın hüzurunda,
göstərsən
Mollanın cavabında deyir:
– Sən böyüksənsə, biz balacayıq.
