Oxlu kirpi haqqında məlumat🦔

Kirpi sevimli və tikanlı quruluşları ilə tanınan kiçik məməlilərdir.  Xüsusilə yaz aylarında meşələrdə və yaşıllıqlarda tez-tez görə biləcəyiniz bu canlılar özünəməxsus davranışları və qidalanma tərzləri ilə diqqət çəkir.

             Kirpi haqqında

Kirpi kiçik məməlilər fəsiləsinə aid olan tikanlı quruluşa malik canlılardır.  Onurğaları ilə özlərini müdafiə edə bilən bu heyvanlar digər məməlilərdən fərqli olaraq, adətən gecələr aktiv olur və həşərat, qurd və kiçik gəmiricilər kimi kiçik heyvanlarla qidalanırlar.  Kirpilərə “çubuq”, “çəkirdək” və “gəlincik” kimi müxtəlif adlar da verilir.

 Kirpi növlərinə görə ölçüləri dəyişə bilər.  Bəzi növlərin boyu cəmi 10 sm, digərləri isə 30 sm-ə çata bilər.  Onların onurğaları kirpilərin özlərini qorumaq üçün təkamül uyğunlaşmasıdır.  Bədənlərinin hər yerində tapılan sərt tüklər düşmənlərinin hücumlarına qarşı müdafiə mexanizmidir.

Dünyada müxtəlif növ kirpi var.  Bəziləri Afrika, Asiya və Avropada yayılmışdır, bəziləri isə Şimali və Cənubi Amerikada yaşayır.  Kirpi müxtəlif yaşayış yerlərində, məsələn, meşəlik, kolluq və yaşıl sahələrdə tapıla bilər.  Bağlar, parklar və hətta şəhər mərkəzləri kimi insanların yaşadığı yerlərdə də tez-tez görülə bilərlər.

 Kirpi təbiətdə mühüm rol oynayır.  Onlar həşəratlarla mübarizədə xüsusilə təsirlidir.  Bundan əlavə, kirpi lələkləri bəzi mədəniyyətlərdə istifadə olunan sapların hazırlanmasında da istifadə olunur.

Kirpilər onurğaları ilə simpatik görünüşə malik olsalar da, təbii yaşayış mühitində qorunmağa ehtiyacı olan canlılardır.  Kirpilərin yaşadığı yaşayış yerlərini qorumaq və təbii qida mənbələrini istehlak etməmək bu canlıların sağ qalmasına kömək edəcək.

            Kirpinin xüsusiyyətləri

Kirpi ətyeyən heyvandır, gəmiricilərin yaxın qohumudur.  Bədəni uclu tikanlarla örtülmüşdür ki, bu da kirpini özünü yırtıcılardan qorumağa kömək edir.  Kirpilərin rəngi qəhvəyi, qara və ağ çalarları arasında dəyişə bilər.

 Kirpi gecə heyvanıdır və böcəklər, qurdlar, kiçik gəmiricilər və ilanlar kimi kiçik heyvanlarla qidalanır.  Kirpi ovlarını qoxu və eşitmə ilə tapır və ümumiyyətlə tək yaşayır.

 Təbii yaşayış yerləri ilə yanaşı, kirpi bağlarda, parklarda və hətta şəhər mərkəzlərində də yaşaya bilər.  Bununla belə, onlar nəqliyyatda və ya ev heyvanları tərəfindən hücuma məruz qala bilərlər.

Kirpi təhlükəli vəziyyətlərdə özünü toplayır və iti onurğaları ilə qorunur.  Bundan əlavə, kirpi tüpürcəyi bakteriya öldürücüdür və bəzi mədəniyyətlərdə dərman məqsədləri üçün istifadə olunur.

 Kirpi, təbiətlə təmasda olan təbii yaşayış yerlərini, vəhşi həyat ilə təmas edən ev heyvanları və nəqliyyat vasitələri  səbəbi ilə itirmək təhlükəsi ilə üzləşir.  Bu səbəblə , kirpi mühafizə səyləri ilə dəstəklənir.

Kirpinin Qısaca Özəllikləri:

• Onların orta ömrü 18 ildir.
•  Onların yuvarlaq burunları, kiçik əlləri və uclu tikanları var.
•  Ayaqlarında 5 barmaq var.
•  Onurğaların uzunluğu 2-3 sm arasında dəyişir.
•  Zəhərlərə qarşı davamlıdırlar.
•  Onlar ümumiyyətlə yüksək dağlıq ərazilərdə yaşamağı sevirlər.

          Kirpi nə yeyir?

Kirpi ətyeyən heyvandır və əsasən həşəratlarla qidalanır.  Xüsusilə qarışqalar, termitlər, həşərat sürfələri, çəyirtkələr, iynəcələr, qırxayaqlar və hörümçəklər kirpi pəhrizində əhəmiyyətli yer tutur.  Bundan əlavə, bəzi kirpi növləri kiçik gəmiricilər, quş yumurtaları və hətta ilanlar kimi digər heyvanları ovlaya bilər.

Kirpi gecələr ovlayır və ovlarını qoxu və eşitmə ilə tapır.  Kəskin iybilmə qabiliyyətinə malik olan kirpilər, həşəratların buraxdığı qoxuları qəbul edərək ovlarını aşkar edirlər.

 Kirpi ov edərkən iti tikanlarından istifadə edərək özlərini qoruyurlar.  Yeməklərini yavaş-yavaş və diqqətlə yeyirlər, ov edərkən səssizcə yaxınlaşırlar.

 Kirpi qida zəncirində orta səviyyəli bir heyvandır.  Kiçik ətyeyənlərdən başqa, kirpiləri ovlayan ilanlar, koyotlar, tülkülər və digər ətyeyənlərlə də rastlaşa bilərlər.

Kirpilərin çoxu, əksər həşərat növləri kimi, heyvan zülalına ehtiyac duyur və ümumiyyətlə ətyeyən qidalara sahibdirlər.  Bununla belə, bəzi kirpi növləri meyvə, tərəvəz və qoz-fındıq ilə də qidalana bilər.

            Kirpi harada yaşayır?

Kirpilər (Erinaceidae) bütün dünyada müxtəlif növlərdə rast gəlinir.  Kirpi tez-tez meşəlik ərazilərdə, çalılıq ərazilərdə, çəmənliklərdə və hətta səhralarda yaşaya bilər.  Bununla belə, kirpilərin yaşayış yerləri növdən və coğrafi bölgədən asılı olaraq dəyişə bilər.

 Türkiyədə yaşayan kirpi növlərinə qara kirpi (Erinaceus europaeus), ağ qarışqa yeyən kirpi (Hemiechinus auritus) və quyruqsuz kirpi (Paraechinus hypomelas) daxildir.  Bu növlərə tez-tez meşəliklərdə, əkinçilik sahələrində və şəhər parklarında rast gəlmək olar.

Kirpi yuva kimi tez-tez ağac boşluqlarından, qayalıqlardan, kollardan və ya digər təbii sığınacaqlardan istifadə edir.  Ancaq bəzən onlar bağlarda və ya parklarda süni sığınacaq kimi də istifadə edilən kiçik daxmalara üstünlük verə bilərlər.

          Kirpi növləri hansılardır?

Bütün kirpi növləri ətyeyən heyvan kimi qidalanır və həmçinin meşəlik, kolluq, otlaq və hətta səhra kimi təbii yaşayış yerlərini qorumaq üçün vacibdir.  Əgər kirpi təbii olaraq ərazidə mövcuddursa, onlara hörmət etməli və onların yaşayış mühitinə zərər verməməliyik.

• Qara Kirpi (Erinaceus europaeus): Bu növ Avropanın, Şimali Afrikanın və Qərbi Asiyanın əksər yerlərində rast gəlinir.  Digər kirpi növləri arasında ən çox yayılmışdır və gözə çarpan burun qırışığı ilə tanınır.
•  Yapon Kirpi (Erinaceus amurensis): Bu növ Rusiya, Koreya, Çin və Yaponiyanın şərq bölgələrində yaşayır.  Onların tükləri daha yumşaq və sıxdır və çox vaxt ev heyvanları kimi saxlanılırlar.
•  Qısa ayaqlı kirpi (Atelerix albiventris): Bu növ Afrikanın müxtəlif yerlərində rast gəlinir.  Digər kirpi növlərindən daha kiçik ölçülərə və daha geniş qulaqlara malikdirlər.
•  Ağ qarışqa yeyən kirpi (Hemiechinus auritus): Bu növə Yaxın Şərq və Orta Asiyada rast gəlinir.  O, qamətli və uzunburunlu kirpidir və digərlərindən daha kiçikdir.
•  Quyruqsuz Kirpi (Paraechinus hypomelas): Bu növə Yaxın Şərq və Şimali Afrikada rast gəlinir.  Bu, nazik, uzun burunlu kirpidir və adından da göründüyü kimi, qısa quyruğu yoxdur.

          Kirpilərin insanlar və digər canlılar üçün əhəmiyyəti

Kirpi digər məməlilər kimi təbii yaşayış mühitinə malik heyvanlardır.  Kirpilər  digər heyvanlardan özlərini qorumaq üçün bellərində sərt tüklərin olması ilə fərqlənirlər.  Bu tikanlar kirpini yırtıcılardan və yırtıcıların hücumundan qorumağa kömək edir.

 Kirpi öz təbii mühitlərində ekosistemlərin sağlam işləməsi üçün də vacibdir.  Kirpi torpaqda yaşayan həşəratları, torpaq qurdlarını və digər kiçik heyvanları yeyərək torpağın quruluşunu yaxşılaşdırır.  Kirpi həm də torpaqda yaşayan mikroorqanizmlərin yayılmasını və aktivliyini artıraraq torpaqda qida maddələrinin dövranını sürətləndirir.

Kirpilərin populyasiyası onların təbii yaşayış mühitinə zərər verən insan fəaliyyəti səbəbindən azalır.  Xüsusilə şəhər yerlərində kirpilərin təbii yaşayış yerlərinə müdaxilə edərək həyatı təhlükə altındadır.  Bununla belə, kirpinin insanlar üçün çoxlu faydaları var.  Kirpi bağlarda və parklarda yaşayan həşəratları nəzarət altında saxlayaraq bitki örtüyünü qoruyur.  Kirpilərin ovladığı zərərvericilər onları insanlara zərər verə biləcək xəstəlik daşıyıcılarından da qoruya bilər.

         Oxlu kirpi haqqinda melumat

Oxlu kirpi uzun oxları ilə diqqət çəkən, qorxulu görünən, lakin əslində tək yaşayan zərərsiz bir məməli növüdür. 

Otyeyən heyvanlar olan oxlu kirpilər bitkilərlə qidalanır və ətraf mühitə zərər vermirlər.  Həmçinin, oxlu kirpilər həqiqətən kirpi deyillər.  Kirpilərdən olduqca uzaq bir növdür.

         Oxlu kirpilərin ümumi xüsusiyyətləri

Oxlu kirpilər məməlilər arasında gəmiricilər (Rodentia) sırasına aid Hystricidae ailəsinə aiddir.  Digər məməlilər kimi, kirpilər də endotermikdir və ikitərəfli, sağ-sol simmetriyasına malikdir.  Oxlu kirpi ən böyük gəmirici növüdür.

Onlara kirpi deyilsə də, əslində kirpi deyil.  Onların kürəklərindəki tikanların diferensiallaşması nəticəsində əmələ gələn iti oxları var.  Bu oxlara görə,  kirpilərlə qarışdırılır, lakin kirpi ilə əlaqəli deyil və uzaq növlərdir.  Kirpi, Erinaceidae fəsiləsindən, həşərat yeyənlər ailəsinə aiddir və həşəratlarla qidalanır.  Lakin Oxlu kirpilər həşərat yeyən deyil və ot yeyən heyvanlardır.  Oxlu kirpilər bitkinin kökləri və qönçələri ilə qidalana bilər.  Kartof və soğan kimi bitkilərin köklərini, bostan kimi meyvələri də yeyirlər.

       Oxlu Kirpi və kirpi arasındakı fərqlər

Oxlu kirpi və kirpi fərqli canlılardır.  Onların kürəklərindəki tikanlar oxşar görünsə də, tamamilə fərqli quruluşa malikdir. Oxlu kirpi və kirpilər arasındakı əsas fərqlər bunlardır:

• Kirpi həşərat yeyəndir, yəni həşəratlarla qidalanır, kirpilər isə ot yeyən heyvanlardır, bitkilərlə qidalanırlar.
•  Tikanlar kirpilərin arxa tüklərindəki bir qrup tükün bərkiməsi nəticəsində əmələ gəlir.  Oxlu kirpilərin sərt tikanları var.
• Oxlu kirpilər Hystricidae ailəsinə aiddir, lakin normal kirpilər Erinaceidae ailəsinə aiddir.

Oxlu kirpilər insanlardan uzaq, yağıntının az olduğu ərazilərdə yaşayırlar.  Aralıq dənizi iqliminin üstünlük təşkil etdiyi səhra yamacları ümumiyyətlə onların üstünlük verdiyi yaşayış yerləridir.  Onlar həmçinin palıd və xəndək kimi bitki örtüyü olan yerlərdə və bəzən su kanallarının ətrafındakı otlu yerlərdə də yaşaya bilərlər.

Onların uzunluğu 55-60 santimetrdir.  Quyruqlarının uzunluğu 10-12 santimetrdir.  Ümumiyyətlə, onların çəkisi 18-22 kiloqrama çata bilər.  Baş bölgələri açıq rəngli və ya ağ olsa da, bədənin digər hissələri qaraya yaxın tünd taupe və ya qəhvəyi rəngdədir.  Kirpilərin qalın boynu, kiçik qulaqları və gözləri var.  Arxada, çiyinlərdə və sinə nahiyəsində qalınlığı 3-8 mm, qalınlığı 15-35 sm olan və sivri ox kimi tikanlar var.  Bədəninin qalan hissəsi sərt tüklərlə örtülmüşdür.  Quyruqlarında 15-16 ədəd 8-12 mm qalınlığında içi boş və tünd tikan var.  Qısa ön ayaqları var.  Cütləşmə dövrü aprel ayındadır.  Cütləşmədən təxminən 9 həftə sonra yumşaq tikələri olan 2-4 bala doğulur.  Nəslin reproduktiv yaşa çatması üçün 1 il lazımdır.

Kirpilərin ömrü təxminən 15-20 ildir.  Lakin ekoloji təhlükələr artdıqca bu növ nəsli kəsilmək təhlükəsi ilə üz-üzə qalıb.  Ov qadağan olunsa da, buna əməl etməyən insanların ovlanaraq ətlərinin istehlak edildiyi müşahidə edilir.  Kənd təsərrüfatı sahələrində istifadə olunan ov təzyiqi və pestisidlər kirpi populyasiyasının azalmasına səbəb olur və onların sayı günü-gündən azalır.

           Oxlu kirpi və onun tikanları

Kirpilərin müxtəlif tük növləri var və kirpi kimi deyil.  Sərtləşmiş və tikanlı tüklər, sərt uzun oxlar, elastik uzun tüklər, qısa tikanlar və yumşaq yun kimi müxtəlif növ tükləri olur.  Onların ümumiyyətlə bu oxları düşmənlərinə atdıqları ümumi bir inancdır.  Lakin onların belə bir müdafiəsi yoxdur və oxlarını atmırlar.  Təhlükə hiss etdikdə oxları kürəyinə çırpır, quyruqlarındakı tikanlar bir-birinə sürtünərək səs çıxarır.  Bu oxlar onların düşmənlərini deşib qıra bilir.  Beləliklə, oxlar infeksiyaya səbəb ola bilər və ölümcül ola bilər.  Ancaq məşhur inancın əksinə olaraq, kirpilərin nazik oxları daha təhlükəlidir.

      Azərbaycanda oxlu kirpinin neçə növü var?

Ümumdünya Vəhşi Təbiət Fondunun Azərbaycan nümayəndəsinin məlumatına görə , Azərbaycan da oxlu kirpinin sadəcə bir növü var, o da hər yerə yayılıb, 3-4 dənə bala verir: Onun sözlərinə görə “Əməkdaşlarımız Qobustanda qayaların arasına kamera yerləşdiriblər, onlar balaları ilə birgə dəstə-dəstə gəlirlər”.

“Hirkan Milli Parkında təxminən 400-dək oxatan kirpi var. Öncəki illərlə müqayisədə sayında azalma yox, əksinə artım olub”.

         Oxatan kirpilər əsasən hansı ərazilərdə yayılıb?

Oxatan kirpilər əsasən Talış dağlarında yaşasalar da sonradan müxtəlif ərazilərdə də geniş yayılmağa başlayıblar. Sonradan Naxçıvanla yanaşı Qarabağda da yayılıb. Ötən əsrin sonlarından etibarən isə areallarını xeyli genişləndirib, bütün respublika boyu ərazilərə yayılmağa başlayıblar.

Oxlu kirpi xüsusən də təsərrüfatlar üçün ziyanlıdır. Həmçinin bu ziyanvericilər çox əsrlik ağaclara da ziyan verir, onların qabıqlarını yeyir, soğanaqlı bitkilərin kökünü çıxarır, ziyanvericilik edirlər.  Bu ziyanverici heyvanlar böyük meşə massivinin ziyan görməsinə səbəb olurlar.

Bir çox insanlar kirpi ylə Oxlu kirpini eyni növ hesab edir və ətini yemək üçün Oxlu kirpidə ovlayırlar. Kirpinin ətinin faydalı olduğu barədə cəmiyyətdə yaranmış fikirlər də əslində yanlışdır. Onların siçanlardanheç bir fərqi yoxdur, onlar da virus daşıyıcıları sayılırlar.

Bir daha  edim ki, oxlu kirpi gəmiricilər dəstəsinin nümayəndəsidir. Bədəninin uzunluğu təqribən 80 santimetr, çəkisi 13 kiloqramdır. Qalın enli bədəni sıx düzülmüş qısa və uzun iynələrlə örtülüb. İynələrin uzunluğu bəzən  hətta yarım metrə çatır. Oxlu kirpinin iynələri müdafiə funksiyası yerinə yetirir,  onların sayı 30 minə çata bilər.

Qeyd edim ki, dünyada oxlu kirpilərin cəmi dörd növü var.

               Kirpi ox ata bilirmi?

 Kirpi digər məməlilər kimi öz müdafiə mexanizmlərinə malikdir.  Onların ən fərqləndirici xüsusiyyəti kürəklərindəki uzun, sərt və iti oxlardır.  Kirpi təhlükə və ya hücuma məruz qaldıqda, bu tikanlar müdafiə məqsədi ilə istifadə olunur.  Kirpinin kürəyindəki onurğalar idarə olunur və dərisinin altındakı əzələlərin köməyi ilə hərəkətə gətirilə bilir.  Bu yolla kirpi hücumçunu zərərsizləşdirir və özünü qoruyur.

Bəs, Kirpi ox  ata bilirmi?  Bəli, kirpi hücuma məruz qaldıqda oxlarını ata bilər.  Lakin bu, kirpilər üçün son dərəcə stresli bir hadisədir və onların özbaşına oxlarını tökmək mexanizmi yoxdur.  Bunun əvəzinə, kirpi təhlükə hiss etdikdə, təhdidedici bir görünüş göstərmək üçün tikanlarını çıxarır.  Təhlükə davam edərsə və ya hücum edən şəxs kirpiyə toxunarsa, kirpi öz əzələlərini istifadə edərək hücum edənə kürəyini ata bilər.  Bu tikanlar hücum edən heyvanın gözlərini və ya ağzını deşərək ağrıya səbəb olur və hücumun qarşısını alır.