Şirvanşahlar sarayı haqqında məlumat
Azərbaycanın paytaxtı Bakının İçərişəhər kimi tanınan tarixi şəhərində yerləşən Şirvanşahlar Sarayı 15-ci əsrdə tikilmiş möhtəşəm memarlıq quruluşuna malikdir. Sarayın şimal darvazası 1585-ci ildə tikilmişdir. Dövrün şahı Şirvanşah İbrahim Xəlullah tərəfindən tikilmişdir.Memarlıq quruluşuna görə möhtəşəm mənzərəsi olan Şirvanşahlar Sarayı Yaxın Şərqin ən möhtəşəm sarayıdır.Paytaxt Bakıda İçərişəhər kimi tanınan tarixi şəhərdə yerləşən Şirvanşahlar Sarayı möhtəşəm memarlığa malikdir.
Möhtəşəm saray ansamblının yaxınlığında hamam, şah kəhrizinin qurtaracağında 500 min litr su tutan ovdan qalıb. Saray 2 mərtəbədən ibarətdir. Birinci mərtəbə 27 otaqdan, ikinci mərtəbə 25 otaqdan ibarətdir.
Sirvansahlar sarayi haqqinda melumat
Memarlıq quruluşuna görə möhtəşəm görkəmə malik olan Şirvanşahlar Sarayı Yaxın Şərqin ən möhtəşəm sarayıdır və bir çox hissələrdən ibarətdir.
Bu bölmələrin hər birinin müxtəlif vaxtlarda tikildiyi təxmin edilir. İki mərtəbədən ibarət olan sarayın ikinci mərtəbəsi şah və ailəsinin gündəlik həyatlarını keçirdikləri hissədir. Birinci mərtəbə ehtiyacları ödəmək üçün yaradılmışdır. Sarayın ətrafındakı digər hissələrdən biri də “divanxana”dır. Dövrün rəsmi mərasim və məclislərinin keçirildiyi, dövlət idarəsi ilə bağlı qərarların qəbul edildiyi bölmədir. Sarayın digər bölməsi Şirvanşahlar ailəsinin övladlarının təhsil aldığı Keykubat məscididir. Lakin 1918-ci ildə yanğında məscid tamamilə yandırılıb.
Şirvanşahlar saray kompleksi Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən bir abidə muzey-qoruq kimi qorunub saxlanılır. Orada 200-dən çox abidə var. Şirvanşahlar sarayının əsas binalarının memarı Əli tərəfindən tikilməsi ehtimal olunur.
Dövrün böyük alimlərindən biri olan və saray camaatının elmindən bəhrələnən, ictimaiyyət arasında Dərviş Türbəsi kimi tanınan Seyyid Yəhya Bakuvinin türbəsi də saray kompleksi daxilindəki tikililərdəndir. Şirvanşahlar Sarayı ərazisində yerləşən digər bölmələrə kişilər və qadınlar üçün ayrılmış iki hissədən ibarət Şah Məscidi, şah ailəsi üçün hamam, Murat Dərvaza kimi tanınan qapı kompleksi və su çəni daxildir. Bundan əlavə, Şirvanşahların, onun anasının, həyat yoldaşının və uşaqlarının dəfn olunduğu ailə türbəsi də bu bölmədədir. Şirvanşahlar Sarayı 1964-cü ildə muzey kimi ziyarətçilərin istifadəsinə verilib.
Şirvan (Şirvanşəhr və ya Şirvan kimi də tanınır) vaxtilə Azərbaycan sultanlığının paytaxtı olub. Müasir Azərbaycan ərazisində yerləşən bu saray bir neçə əsrlər boyu şəhərin mərkəzində olub. Artıq Azərbaycanın paytaxtı kimi xidmət etməsə də, Şirvanşah ölkənin zəngin mədəniyyət tarixinin simvolu olaraq qalırdı.
Şirvanşah haqqında ilk məlum istinad Qədim İran dövrünə aiddir. Bu arayış Xubu-daver-blossum-avistam adlı padşaha aiddir, yəni “Kralları birləşdirən, Qılınc”. Zaman keçdikcə “Şirvanşah” farsca və bir çox başqa dillərdə “sultan” sözünün sinonimi oldu. Əslində, şirvanşah öz millətinin həm hərbi, həm də siyasi tərəflərini təmsil edən hökmdar və ya sultan idi.
Şirvanşahlar sarayının ilkin quruluşu 1220-ci ildə Monqol İlxanlığı dövründə tikilmişdir. Şahzadə Cyrus IV. Baudouin və ailəsi üçün dəbdəbəli ev tikməyi yenidən qurulan quruluş 1316-cı ildə çaydan qarğıdalı bişirmək üçün istifadə edilən qazanların həddindən artıq qızdığı üçün yanmasından əvvəl təxminən iki əsr ayaq üstə dayanıb. IV Boduin evində qonaqları əyləndirərkən daha yaxşı yemək bişirmək üçün mətbəxə mətbəx əlavə etməyi əmr etdi. Bu mətbəx əlavəsi binanın böyük hissəsini məhv edən yanğına səbəb olsa da, bu hadisədə xarici yanğının da rolu olub. Hər halda, bu dağıdıcı hadisə dünyanın ən məşhur saraylarından birinə çevriləcək binanın tikintisini dayandırmadı.
Şirvanşahın bədii elementləri çoxlu müxtəlif mədəniyyətləri və təsirləri əks etdirir. Dizaynda oyma və xəttatlıq kimi fars, ərəb, monqol və Bizans mədəniyyəti və incəsənətinin elementləri var. Bundan əlavə, xəttat Niyavaş, təxminən 1220-ci ildə sarayın bəzi yerlərində bu gün də qorunan gözəl çiçəkli xəttatlıq yaratmışdır. Bu sənət əsəri saray divarları içərisində mövcud mədəniyyətə təsir edən bu sivilizasiyaların hər birinin həm sənətini, həm də mədəniyyətini təsvir edir.
Təəssüf ki, hər kəs bu bədii elementləri tam şöhrətində görmədi. Əslində, internetdə bu möhtəşəm quruluşun hissələrini göstərən yalnız bir neçə fotoşəkil var. 1828-1829-cu illərdəki rus işğalı bu heyranedici yer üçün xüsusilə fəlakətli oldu. Əvvəlki müharibələrin fotoşəkillərinə görə, bu sarayın çox hissəsi sonrakı sahiblərinin baxımsızlığı səbəbindən dağıdılıb. Ancaq bu gün qalanlar onun əvvəlki şöhrətinin və gözəlliyinin sübutudur.
Şirvanşahlar sarayı Azərbaycanın digər abidələrindən fərqlənir. Binanın əsas hissəsi 1420-ci ildə tikilib. Şirvanşahlar sarayı bir neçə hissədən ibarətdir:
1. Divanxana (1450)
2. Seyid Yəhya Bakuvi məqbərəsi (1450)
3. Hamamxana (1450)
4. Məzar (1435)
5. Şahın məscidi (1441)
6. Mərad darvazası (1585)
Dünyanın ən məşhur saraylarından biri olan Şirvanşahın Azərbaycanın zəngin mədəni irsində böyük əhəmiyyəti var. O, istər Azərbaycanda, istərsə də bütövlükdə Şərqdə keçmiş və indiki mədəniyyətlərin simvolu olaraq qalır.Təəssüf ki, Birinci Dünya Müharibəsində rus işğalçıları və döyüşən qüvvələrin ona vurduğu keçmiş müharibə ziyanı sayəsində bunu yalnız fotoşəkillərdən görmək olar. Ancaq indiki arxeoloji ərazi olmasına baxmayaraq, ona bənzər başqa yer yoxdur!
Şirvanşahlar sarayının təmiri və bərpası sahəsində 1932-1934-cü illərdə müəyyən işlər görülüb, bu da abidənin uçmasının qarşısını ala bilib. Abidədən həmin dövrdə Azərbaycan Tarix Muzeyinin binası kimi istifadə etmək nəzərdə tutulmuşdu. Saray kompleksinin ardıcıl şəkildə öyrənilməsi və tədqiq edilməsi işlərinə yalnız Böyük Vətən müharibəsindən sonra başlanılıb. Şirvanşahlar saray kompleksinin ayrı-ayrı abidələri elmi əsaslarla 1945-ci ildə bərpa edilməyə başlanıb. Bərpa işlərinə AMEA-nın həqiqi üzvü, professor Sadıq Dadaşov rəhbərlik edib.
Bu möhtəşəm abidə kompleksi 1997-ci ildə YUNESKO tərəfindən qorunan abidələrin siyahısına daxil edilmişdir. Kompleks saray, divanxana, türbə, məscid və minarə, ovdan və hamamın qalığından ibarətdir.
Şirvanşahlar Sarayı 2000-ci ildə YUNESKO tərəfindən İçərişəhər və Qız qalası ilə birlikdə Ümumdünya mədəni irsi siyahısına daxil edilib.
