Hacı Zeynalabdin Tağıyev haqqında

Kasıb ailədə doğulan və erkən yaşlarından bizneslə məşğul olan Tağıyev ölkənin neft zənginləri sırasında olub və dövrün ən mühüm kapitalistlərindən birinə çevrilib.  O, heç vaxt təhsil almayıb, lakin buna baxmayaraq ölkənin sosial, iqtisadi, təhsil və mədəniyyət məsələləri ilə yaxından maraqlanan bir şəxs idi. Xeyriyyəçi iş adamı ətrafına yerli neft zənginlərini, iş adamlarını toplayaraq Bakının inkişafı üçün bir çox layihələrə rəhbərlik edib;  bu layihələri həyata keçirmək üçün öz maliyyə imkanlarından istifadə edib və Peterburqda çarın müqavimətini qırmaq üçün mübarizə aparıb.

Tagıyev Bakının İçərişəhər rayonunda anadan olub.  Doğum tarixi isə dəqiq bilinmir.  Onun 1821-1823-cü illərdə və ya 1838-ci ildə doğulduğuna dair mənbələr var.  Ayaqqabı tikməklə dolanışığını təmin edən atanın oğlu idi.  O, əmək fəaliyyətinə gənc yaşlarında inşaatçı kimi başlayıb.  O, inşaatçı, inşaatçı və podratçı kimi işləyib.  1870-ci ildə iki qazanlı kerosin zavodu alıb. Hacı, şərikləri ilə 1873-cü ildə dövlətdən torpaq alır və bu torpaqlarda neft axtarmağa başlayır . Onun səyi,nəhayətki öz bəhrəsini verdi, çoxdan gözlədiyi neft fontan vurdu. İki ilin sonunda öz torpağında neftin tapılması nəticəsində Azərbaycanın ən varlı adamlarından birinə çevrilir.  Tağıyev in Bibiheybətdə və Balaxanıda neftli torpağı, neft məhsullarını daşımaq üçün gəmiləri, Rusiyanın bir neçə şəhərində anbarları, zavodları, Xəzər dənizi və Kür çayı sahillərində böyük balıq vəyəgələri var idi.

1877-ci ildə H. Z. Tağıyev Ticarət Evini yaratmaqla qazma, neft hasilatı və nəqli kimi bir çox sahələrdə fəaliyyətə başlayıb.

Tağıyev öz vəzifəsini təkcə pul qazanmaqla bitmiş hesab etmirdi. O bu puldan, topladığı sərvətdən öz xalqının xeyrinə ağıllı istifadə edirdi. Heç bir təmanna ummadan xalqın xeyrinə çoxlu işlər gördüyünə görə ona

“xeyriyyəçi” deyirlər. Öz xeyriyyəçilik fəaliyyətinə görə Tağıyev o zaman yalnız Azərbaycanda deyil demək olar ki, bütün dünyada seçilən adamlardan biri idi.

Bu illərdə təhsil, mədəniyyət, nəşriyyat və şəhərsalma sahələrində fəaliyyətə başlayan Tağıyev  Bakıda ilk teatr binasını (1883-cü il noyabrın 27-də istifadəyə verilən bina bu gün Musiqili Komediya Teatrının binasıdır) inşa etdirib. 1889-cu ildə atların istifadə etdiyi dəmir daşıma yolunu (konka) işə saldı və bununla da Bakının yaşıllaşdırılması fəaliyyətinə başlandı.  1895-ci ildə və bəzi mənbələrə görə 1896-cı ildə Merdəkanda Üzümçülük Məktəbini açmışdır.  1895-ci ildə rus türklərinin ilk qəzeti olan “Kaspi”ni satın alır və ona Əlimərdan bəy Topçubaşovu rəhbər təyin edir.  Rus dilində nəşr olunan “Kaspi” 1903-cü ilə qədər Azərbaycan maarifçiliyini təmsil edən yeganə qəzet olaraq qalmışdı.

20 – ci yüzilliyin əvvəllərində Bakıda neft hasilatı artıqca zavod və fabriklərin də sayı artıırdı. Bu da şəhərdə əhalinin çoxalmasına səbəb olmuşdu. Şəhər böyümüşdü. Buradakı 3 kəhriz və su quyuları əhalinin suya olan ehtiyacını ödəmirdi. Küçə və meydanlarda, bazarlarda adicə içməli suyu satırdılar. Su qıtlığı Bakının əsas problemlərindən biri idi. Həmişə doğma xalqının qayğısını çəkən xeyriyyəçi Hacı Zeynalabdin Tağıyev belə bir vəziyyətlə razılaşa bilmirdi. O, Bakıya su kəməri çəkilməsi məsələsini təklif edənlərdən biri oldu. O vaxt Kür çayı hələ çox təmiz idi: zavod  fabriklərin tullantıları ilə zəhərlənməmişdi. Buna baxmayaraq gələcəyi yaxşı görən H.Z.Tağıyev Kür suyunun Bakıya gətirilməsinə qəti etiraz etdi O, Bakıya saf bulaq suyu çəkdirmək qərarına gəldi. Bu məqsədlə öz vəsaiti hesabına xarici ölkələrdən Azərbaycana mühəndislər və təcrübəli mütəxəssislər dəvət etdi. Beləliklə Bakıya Şahdağın ətəklərindən – Şollardan su çəkilməsi qət olundu. O zaman üçün son dərəcə çətin olan bu iş ancaq 1917 – ci ilin əvvəllərində başa çatdı və Bakıya Şollar suyu çəkildi.

H. Z. Tağıyev doğma xalqının övladlarına, istedadlı gənclərinə savad vermək üçün əlindən gələn köməyi etməyə çalışırdı. O, istedadı olan yetim və yoxsul uşaqlara müntəzəm olaraq qayğı göstərirdi. Hacı Zeynalabdin Tağıyev Mərdəkan qəsəbəsində yoxsul uşaqlar üçün internat – məktəb tikdirmişdi. Maddi imkanları məhdud olan azərbaycanlı gənclərin təhsilinin qayğısına qalmağı özünün mənəvi borcu bilirdi. Onun maddi yardımı ilə təhsil alanların arasında çoxlu görkəmli Azərbaycan ziyalısı var idi.

Hacı Zeynalabdin Tağıyev çar hökumətinin bütün maneələrinə baxmayaraq, Bakıda böyük toxuculuq fabriki açmışdı. Nəticədə, bir çox adam işlə təmin edildi. O zaman bu fabrik Azərbaycanda yeganə idi.

1901 – ci ildə Bakıda Tağıyevin vəsaiti hesabına tikilən “Qızlar məktəbi” açıldı. Bu bina İstiqlaliyyət küçəsində indi də mövcuddur. Məktəbin açılmasına nail olmaq üçün Hacı Zeynalabdin Tağıyev müxtəlif maneələri aradan qaldırmalı olmuşdu.

H. Z. Tağıyev özünün açdığı bu məktəbdə azərbaycanlı qızların savadlanmasına, dünyəvi elmlərlə, əcnəbi dillərlə yanaşı, Azərbaycan dilinin öyrənilməsinə də xüsusi fikir verirdi.

Sonralar Tiflisdə də belə bir məktəbən açılmasına Tağıyev öz köməkliyini göstərmişdi. Bu məktəblərin təsiri altında sonralar Qazax, Quba, Lənkəran, Dərbənd, Naxçıvan şəhərlərində də müsəlman qızları üçün məktəblər açıldı.

Xəzərin ən böyük nəqliyyat şirkəti olan Xəzər Transportda böyük paya malik olan Tağıyev 1904-cü ildə Kür Xəzər adlı yeni nəqliyyat şirkəti qurdu.  O, Rusiyanın ən böyük şirkətlərindən biri olan Qafqaz Merkuri və Şərq Cəmiyyətinin şirkətləri ilə rəqabətə girdi.  O, Gəmi Sahibləri Assosiasiyasını yaradıb və limanlar üçün körpülərin və anbarların tikintisi ilə məşğul olub.

 O, Xəzər dənizində balıqçılıq təsərrüfatına da sərmayə qoyub.  Dəniz balıqlı çayları alıb Dağıstanda soyuducu anbar tikdirdi.

 Tağıyevin yaratdığı Bakı Kommersiya Bankı 1914-cü ildə fəaliyyətə başlayıb.

1920-ci il aprelin 28-də Sovet Rusiyası Azərbaycanı işğal etdikdən sonra onun bütün var-dövləti əlindən alınıb.  Nəriman Nərimanovun göstərişi ilə ona mülk seçmək imkanı veriləndə Merdandakı üzüm bağını seçmiş və ömrünün sonuna kimi orada yaşamışdır.  1924-cü il sentyabrın 1-də öz evində vəfat etmişdir.  Mərdəkanda din alimi Axund Hacı Turabın məzarının yanında dəfn edilib.

 Onun Bakıdakı evi hazırda Milli Tarix Muzeyidir.

 İki dəfə evlənmiş Tağıyevin əmisi qızı olan birinci həyat yoldaşı Zeynepdən iki qızı, bir oğlu olub.  Həyat yoldaşı vəfat etdikdən sonra 1896-cı ildə rus ordusunun generallarından olan Əreblinskinin qızı Sona xanımla evlənir.