Ədəbiyyatımızda keçəl obrazı haqqında inşa

Azərbaycanda türk dünyasının ən önəmli bayramlarından biri olan və baharın müjdəçisi sayılan Novruz bayramı müxtəlif tədbirlərlə qeyd olunur.

Vətəndaşlar Novruz bayramının simvolları olan Kösə və Keçəlin yumurta qırmalarını, çəkişmələrini maraqla izləyiblər.  

 Güləş, qol güləşi və müxtəlif ənənəvi idman növləri üzrə çıxışlar bayram şənliklərə rəng qatır.  Azərbaycanlılar əl işlərindən, ənənəvi məişət əşyalarından və yemək stendlərindən ibarət bazara baş çəkib, kukla teatrı aktyorlarının, müxtəlif musiqi kollektivlərinin çıxışlarına böyük maraq göstəriblər.

Azərbaycanda Novruz adət-ənənələri

Bir ay əvvəl Novruz şənliyinə başlayan azərbaycanlılar su, od, yel və torpaq çərşənbəsi adlandırdıqları günlərini  müxtəlif cür qeyd edirlər.

 Bayramda böyük ocaqlar yandırılan Azərbaycanda qonşuların qapısına “papaq atmaq”, “səməni yetişdirmək”, odun üstündən tullanmaq, tullanarkən “ ağırlığım uğurluğum odda qalsın” demək, üzük falı etmək, yumurta rəngləmək, xoruz döyüşdürmək Novruz adət-ənənələrindəndir.

Bir ay əvvəl Novruz fəaliyyətinə başlayan azərbaycanlılar “su, od, yel, torpaq çərşənbəsi” adlandırdıqları günlərdə müxtəlif ayinlər icra edirlər.

“Su çərşənbəsi”ndə evin ətrafına bulaq suyu səpilir, “Od çərşənbəsi”ndə isə məhəllələrdə ocaqlar yandırılır, evin hər bir üzvü üçün şam yandırılır.

 “Yel çərşənbəsində” şənliklər oxşar tədbirlərlə davam edərkən, ən mühüm bayram “torpaq çərşənbəsi”ndə keçirilir.  “Torpaq çərşənbəsi”ndə məhəllələrdə böyük tonqallar yandırılır, evlərdə yerli şirniyyat və xörəklərdən ibarət süfrələr düzülür.

 Odun üstündən tullanmaq və tullanarkən “Ağırım, uğurlarım geridə qalsın” demək.  Novruz adət-ənənələrinə söz demək, fal açmaq, yumurta rəngləmək və xoruz döyüşdürmək daxildir.

 Azərbaycanda buğdanın qabda isladılıb yaşıllaşması nəticəsində yaranan “səməni” Novruzun ən mühüm simvolu hesab olunur.

 Torpaq yaşıllaşdıqca həyat və bərəkət simvolu olan sperma Novruza bir ay qalmış hazırlanmağa başlanır və bir ay ərzində yaşıllaşan otlar qırmızı lent bağlanaraq evdə süfrələrin ortasına qoyulur. 

Ədəbiyyatımızda keçəl obrazı haqqında 

Kosa və keçəl — Azərbaycan xüsusilə Novruz bayramında məşhur personajlardır.

Kosa və Keçəl təbii ki Novruz şənliklərinin əsas personajlarıdır. Onların oyunbazlığı bayrama xüsusi Kosa və Keçəl obrazları qışla yazın mübarizəsini əks etdirir: Kosa ilə keçəlin məzhəkəsinin rəmzi bundan ibarətdirki  “Keçəllə Kosanın məzhəkəli tamaşası müqabilində yazla qışın bir-birilə mübarizəsi əks olunur. Qış öz yerini yaza təhvil vermək istəmir, yaz isə bu yeri əldə etməyə çalışır.. Lap qədim mənbələrdə Novruz mərasimi ilə bağlı bu obrazlardan istifadə olunub. Onlar ta qədim zamanlarda açıq havada keçirilən meydan tamaşasını gözəlləşdiriblər. Bu personajlar barədə Hüseynqulu Sarabskinin ”Köhnə Bakı” əsərində yazılanlar Novruz ənənələrinin orijinal variantına yaxındır, onların oyunbazlığının geniş mətni həmin əsərdə əks olunub. Vaxtilə indiki “Azad qadın”ın heykəli, yerləşdiyi ərazi də daxil olmaqla, “beşmərətəbə”nin yaxınlığında böyük bazarlar olardı, həmin yerdə Novruz şənlikləri keçirilərdi. Sarabski də öz əsərində həmin bazar meydanında Bakının qədim bayram ənənələrindən bəhs edib. Keçəl burada oyunbaz rolundadır. Gözübağlıca, kəndirbaz oyunlarında da keçəlin rolu var. Çox vaxt Kosanı, Keçəli bu bayramda inkar edirlər, amma bu düzgün deyil. Keçəl bəzi tamaşalarda keçi adı ilə çıxış edir, amma bu şənlikdə keçi, keçəl, kosanın öz yeri var. 

Novruz Bayramında bu obrazlar təbiətin oyanış dövründə gülüş, səmimiyyət doğurur. Kosa torpağın rəmzidi, qışla yazın arasında nə qədər mübarizə getsə də, nəticədə Kosa-torpaq ölmür, dirilir, təbiət oyanır. Hər şeydən əvvəl bu şənlik əkinçilik bayramını əks etdirmək üçündür. Yazın gəlişiylə Kosa dirilir. Təbiətin gözəlliklərini göstərmək, torpağı əkmək-becərmək üçün bu oyunlar quraşdırılır və bununla da tamaşa gözəl sonluqla yekunlaşır”.