Voleybol haqqında məlumat

Voleybol dünyada ən populyar və əyləncəli idman növlərindən biridir. Bu gün demək olar ki, bütün ölkələrdə peşəkarcasına oynanan və yüksək davamiyyət ortalamalarına çatan bu həyəcanverici oyun, həm həvəskar, həm də peşəkar səviyyədə bir çox idmançı tərəfindən seçilir. Son zamanlar getdikcə populyarlaşan bu sahə haqqında daha yaxından tanış olmaq istəyənlər üçün aşağıdakı yazını oxuyaq…

Voleybol haqqinda melumat

Voleybol, hər biri altı nəfərdən ibarət iki komanda arasında oynanan idman oyunu növüdür. Oyunda komandaların məqsədi torun üzərindən göndərilən topu digər komandanın meydançasına atmaq və ya rəqib komandanın oyunçusuna toxunduqdan sonra onu çölə atmaqdır. Beləliklə, komanda rəqibə xal qazandırır. Oyunda müəyyən edilən müxtəlif qaydalarla rəqibin bu məqsədə çatmasının qarşısını almağa cəhd edilir.

Voleybol nədir? 

Voleybol matçın əvvəlindən sonuna qədər xətlərin ətraflı araşdırılmasını tələb edir. Bu baxımdan voleybol yarışlarında baş hakim, köməkçi hakim, bombardir, xal hakimi və xətt hakimləri də daxil olmaqla cəmi dörd-altı hakim var. Voleybolçuların oyunda tutduqları mövqelər və vəzifələr, həmçinin dunk və bloklar kimi oyunun seyr zövqünü artıran hərəkətləri, xəttin daxilində və ya xaricində həyəcan faktorları ilə birləşdikdə daha da zövqlü rəqabət yaradır.

Voleybol 9 metrə 18 metrlik sahədə 6 nəfərlik iki komanda tərəfindən əllə oynanan idman növüdür. Voleybolda məqsəd topun qarşı tərəfin meydançasına toxunması və xal qazanmasıdır. Ən çox xal toplayan qalib gəlir.

Voleybol nə vaxt icad edilmişdir?

Son illərdə voleybola maraq artsa da, voleybolun necə kəşf edildiyi təbii olaraq maraq doğurur. Məhz, idmanın bu qolu basketbolun icad edildiyi Gənc Kişilər Xristian Dərnəyi Təlim Məktəbində (YMCA) basketbolun ixtirasından düz dörd il sonra yaradılmışdır!

Məktəbdə bədən tərbiyəsi müəllimi işləyən Uilyam Q. Morqan 1895-ci il fevralın 9-da topları yerə dəymədən vurmaq prinsipinə əsaslanan oyun hazırlayıb. İlk adı “mintonette” olan bu oyun sonradan məqsədinə uyğun olaraq “voleybol” adını almışdır. (Volley sözü ingilis dilində “topu yerə dəymədən vurmaq” deməkdir.) O vaxtdan bəri formalaşan qaydalar bugünkü voleybol idmanının əsasını təşkil edir.

Voleybol qaydaları nədir?

Voleybol ətraflı qaydaları olan bir idman növüdür. Bəs sizcə bu qaydalar nə ola bilər?  Növbəti voleybol matçını daha başa düşülən etmək üçün bu detallara nəzər salaq:

• Oyun xidmətlə başlayır. Xidmətin uğurlu olması üçün o, tordan keçib rəqibin meydanına enməlidir.
•  Xidmət hakim fitindən sonra səkkiz saniyə ərzində istifadə edilməlidir.
• Oyunçular ardıcıl iki dəfə topa vurmamalıdırlar.
• Komanda yalnız üç ötürmədən istifadə edə bilər. O, dördüncü dəfə topa blok etməklə toxunmaq hüququna malikdir.
• Arxa cərgədəki oyunçular xidmət edərkən ön cərgədəki oyunçuların qabağına çıxmamalıdırlar.
• Dəsti qazanan komanda yerləri saat əqrəbi istiqamətində dəyişir.
• Bir dəstdə maksimum altı əvəzetmə edilə bilər.
• Komandalar hər set üçün maksimum iki 30 saniyəlik fasilə verə bilər.
• Qarşılaşmada lider komanda səkkizinci və 16-cı xallara çatdıqda, 60 saniyəlik texniki fasilə verilir.
• Dəstlər arasında üç dəqiqəlik istirahət müddəti var.
• Oyunçu rəqibin oyununa müdaxilə etmədən torun altından rəqibin oyun sahəsinə daxil ola bilər.

Voleybol sahəsinin ölçüləri nələrdir?

Voleybol oyunlarının keçirildiyi sahə xüsusilə bu oyunda xətlərin əhəmiyyətinə görə çox diqqət çəkir. Gələn xidmətin çıxıb-çıxmayacağını proqnozlaşdırmaq, əsasən voleybol meydançasının ölçülərini bilməklə bağlıdır. Televiziya ekranlarında çox qısa görünən məsafə, canlı matçlarda əsl ölçüsünü ortaya qoyur. Bəs, voleybol meydançasının ölçüləri nədir?

Voleybol meydançası 18 metr x 9 metr (m) ölçülü düzbucaqlı sahədən ibarətdir. Bütün istiqamətlər ən azı üç metr enində sərbəst zona ilə əhatə olunub. Yaralanmaların qarşısını almaq üçün sahənin səthi düz, üfüqi və ya vahid olmalıdır.

Beynəlxalq Voleybol Federasiyası (FIVB) dünya yarışlarında və rəsmi matçlarda yalnız taxta və ya sintetik səthlərdən istifadə etməyə icazə verir.  Bu səth matç başlamazdan əvvəl FIVB tərəfindən təsdiqlənməlidir.

Voleybol neçə nəfərlə oynanılır? 

Voleybol hər komandada altı oyunçu, cəmi 12 nəfər arasında oynanılır! Bundan başqa, bir komandada altı əsas oyunçu və altı ehtiyat oyunçu var. Qarşılaşmada bir komandadan yalnız altı nəfər oynaya bilər.

Bir voleybol matçı üçün hər komandada 12 oyunçu, o cümlədən bir məşqçi, iki köməkçi məşqçi, bir komanda terapevti və bir tibb həkimi daxil olmaqla, ümumilikdə beş nəfərdən ibarət məşqçi heyəti var.

Voleybol necə oynanılır? 

Voleybol matçı komandalardan birinin ilk atışı ilə başlayır. İlk xidmətdən hansı komandanın istifadə edəcəyi püşkatma ilə müəyyən edilir.  Voleybol oyunu zamanı komandaların əsas məqsədi topu rəqibin meydançasına atmaq və ya rəqibə toxunaraq topu çıxartmaqdır. Hər xalın sonunda yeni servisdən istifadə edilir və ən azı iki xal fərqi ilə 25-ci yerə çatan komanda həmin setin qalibi olur.

Voleybolçuların yeri demək olar ki, öz meydançasında müəyyən edilib.  Üç oyunçu tora yaxın dayanaraq hücum edərkən, üç oyunçu hücum edən oyunçuların arxasında dayanaraq müdafiə olunur.  Komanda topa bir və ya iki dəfə toxuna bilər, lakin maksimum toxunma sayı üçdür.  Əgər topa dördüncü dəfə toxunarsa, bu, qayda pozuntusudur və top rəqib komandaya keçir.  Top əllər və qollarla vurula bilər.  Ayaqların və ya ayaqların topa toxunması da faul sayılır.

Üç setdə qalib gələn komanda qalib gəlir. 2-2 bərabər olduqda, nəticəni müəyyən etmək üçün nəticə dəsti istifadə olunur. Final setində ən azı iki xal fərqi ilə 15 xala çatan və ya aşağıdakı xallarda iki xal fərqi olan komanda qalib sayılır. Set boyu hər bir xalın vacib olduğu voleybolda hər bir hərəkət xüsusilə kritik anlarda böyük dəyər qazanır.

Voleybol oyunu nə qədər davam edir?

Hər dəqiqənin həyəcanla keçdiyi voleybol oyunlarında vaxt məhdudiyyəti yoxdur. Matçlar saata qarşı oynamaqla deyil, hər biri 25 xal olan setləri tamamlamaqla irəliləyir.  Komandalar arasındakı rəqabətdən və gücdən asılı olaraq, iki komandadan birinin 25-ci set nöqtəsinə çatması və ümumilikdə beş setdən üçündə qalib gəlməsi üçün müxtəlif vaxtlar tələb oluna bilər.

Bilirdinizmi?

Ginnesin Rekordlar Kitabına daxil olan “Dünyanın Ən Uzun Voleybol Maçı” adlı matç 338 setdən ibarətdir və bu matçın cəmi 85 saat davam etdiyi məlumdur!

Ən vacib voleybol şərtləri hansılardır?

Maraqlı voleybol matçı zamanı diktordan eşitdiyiniz, lakin edilən hərəkətlərlə onların mənasını anlamağa çalışdığınız ifadələri xatırlayırsınızmı? Bəli, gedirsən; İndi bu vacib voleybol terminlərini və onların nə demək olduğunu öyrənə bilərsiniz:

• Blok: Rəqib komanda oyunçularının hücumunun qarşısını almaq üçün torun önünə qalxaraq edilən əks hücum.
• Block out: Hücum zamanı rəqib komanda oyunçusu bloklandıqdan sonra top oyunçuya dəyir və çölə çıxır.
• Manjet: Oyunçuların ovucları və ya baş barmaqları ilə ovuclarını birləşdirərək atdıqları zərbə.
• Plaza: Voleybol topunu yumşaq bir şəkildə torun üzərindən və rəqib komandanın meydançasına buraxmaq.
• Plonjon: Oyunçunun öz meydançasına düşən topu tutmaq üçün irəli və ya yerə paralel uzandığı atlama.
• Servis: Oyunçunun öz meydança xəttinin arxasından istifadə etdiyi və topu oyuna daxil etdiyi zərbə.
• Smaç: Oyunçu torun önünə qalxır və bir əlinin dabanı ilə topa güclü zərbə endirir.
• Spiker: Torun önündə gözləyən və komanda yoldaşlarından topu atan və rəqibin meydançasına göndərən oyunçu.
• Tie Break: 2-2 bərabərliyi olduqda matç hesabını 3-2-yə çatdırmaq üçün oynanan qısa set. Normaldan fərqli olaraq, bu dəst 25-ci deyil, 15-ci buraxılışda bitir.
• Libero: Fərqli rəngli forma geyinən və mərkəz oyunçusu ilə növbə ilə oynayan oyunçu.
• Fake: Əl, qol və bədən hərəkətləri rəqib oyunçunu ötürmə və ya atış haqqında yanıltmaq üçün edilir.

Voleybol Materialları və Avadanlıqları

Voleybol oynamaq üçün müəyyən materiallar və avadanlıq lazımdır.

Voleybol topu

Standart voleybol topu dəri və ya sintetik dəridən hazırlanır. Çəkisi 260 – 280 qram, eni 65 sm olmalıdır. Topun rezin kisəsi var və tək rəngli və ya rənglərin birləşməsi ola bilər.  Sintetik dəri daha yüngüldür və yeni başlayan oyunçular üçün uyğundur. 

Tor

Voleybol torunun uzunluğu təxminən 10 metr, hündürlüyü isə 1 metrdir. Qadınlar üçün şəbəkə təxminən 2,24 metr, kişilər üçün isə 2,43 metr yüksəklikdə olmalıdır.

Xətlər

Oyun sahəsi iki yan xətt və iki son xətt ilə işarələnməlidir. Bütün xətlər 5 sm enində olmalı və oyun sahəsindən asanlıqla fərqlənən açıq rəngdə yaradılmalıdır.

Bundan əlavə, forma, şort, idman ayaqqabısı, voleybol dizlikləri, voleybol əl topuqları kimi avadanlıqlardan istifadə edilməlidir.

Voleybolçuların xüsusiyyətləri

Voleybol oyunu bir çox fərqli xüsusiyyətlərə malik oyunçular tələb edir. Bu səbəbdən hər bir voleybolçu özünü güclü gördüyü istiqamətdə ixtisaslaşmağa çalışmalıdır. Beləliklə, hər bir oyunçu digər komanda yoldaşının zəifliyinə dözür.  Bundan əlavə, voleybolçu texniki və taktiki araşdırmalarla yanaşı, əxlaq və sosial elmləri də nəzərdən qaçırmamalıdır.  

Çünki voleybol da futbol, ​​basketbol və beysbol kimi komanda idmanıdır və hər komanda idmanı kimi sosial güc də voleybolda uğur gətirir.

Voleybolda ən çox neçə pas etmək olar? 

Voleybol, hər biri altı oyunçudan ibarət iki komanda arasında oynanan bir oyundur. Bu oyun, maksimum üç ötürmə edərək, topu rəqibin meydançasına atmaqla topu torun üzərindən qarşı tərəfə ötürmək məqsədi daşıyan komanda oyunudur. 

Voleybolda oyunçu tora təmas edərsə nə olar? 

Voleybol oyununda əgər oyunçunun tora toxunması oyuna təsir etmirsə, top tordan uzaqda oynanılıb və qarşı tərəfə vurulmayıbsa, bu xəta sayılmır.

Voleybolun Azərbaycana gəlişi

Voleybol Azərbaycanda hələ XX əsrin ortalarından məşhurlaşmağa başlamışdı. Ölkədə xüsusilə qadın voleybolu inkişaf edirdi. Dünyada ilk və hələki yeganə 4 dəfə Olimpiya mükafatçısı olan voleybolçu məhz Azərbaycan voleybol məktəbinin yetirməsi olan İnna Rıskaldır.18 yaşlı azərbaycanlı voleybolçu İnna Rıskal [[SSRİ qadın milli voleybol komandası |SSRİ]] milli komandasıyla 1962-ci ilin dünya çempionatında iştirak etdi. Yalnız finalda məğlub olan SSRİ yığması gümüş medallara sahib çıxır. Gənc azərbaycanlı voleybolçunun beynəlxalq arenada ilk uğuru olur. İlk altılığın əsas oyunçusuna çevrilən İnna Riskal ardıcıl olaraq 4 Olimpiya Oyunlarında iştirak edir və komandanın liderlərindən birinə çevrilir.

Voleybolçu yay oyunlarında qazandığı 4 medalla tarixi rekorda imza atmışdır. Qürur duya bilərik ki bu rekord hələ də yenilənməyib və bir Azərbaycan voleybolunun yetirməsi bu ünvanı daşıyır. Belə ki, İnna Rıskalla bərabər xtdaha bir Azərbaycanlı voleybolçu, Bakı voleybolunun yetirməsi Vera Lantratova da iki dəfə SSRİ yığmasının tərkibində Olimpiya oyunlarının mükafatlarını qazanmışdır. Və daha bir qürurverici fakt ondan ibarətdir ki SSRİ yığması kimi böyük voleybolçu seçiminə malik olan voleybol komandasının heyətində iki azərbaycanlı voleybolçu çıxış etmişdir və onun ən böyük uğurlarında pay sahibi olmuşdur.

Azərbaycanın qadınlardan ibarət Neftçi voleybol klubu 1966 və 1972-ci illərdə SSRİ çempionatının bürünc mükafatlarını qazanmışdır. 1967-ci ildə Neftçi voleybol klubunun oyunçuları Azərbaycan milli komandası adı altında SSRİ ölkələri çempionatlarının bürünc mükafatlarını qazanmışlar. 1993-cü ildə BMKZ komandası ilk müstəqil Azərbaycan voleybol klubu adı altında Avropa Kuboklar Kuboku turnirində iştirak edir və yalniz finalda məğlub olaraq Avropa Kubokunun gümüş medalını qazanır. Müstəqillik qazandıqdan sonra Azərbaycan qadın milli voleybol komandası 1994-cü ildə Braziliyada keçirilən dünya çempionatında iştirak edir və 9-cu yeri tutur. 

Azərbaycan milli komandası sənədlərin doldurulması zamanı edilən səhvlərin ucbatından Beynəlxalq Voleybol Federasiyası tərəfindən 3 il müddətinə diskvalifikasiya olunur. Təəssüf ki olduqca qüvvətli və perspektivli voleybolçulara malik olan Azərbaycan voleybolu bu üç il ərzində çox böyük itkilərə məruz qalır. Yəni ki, Yelena Şabovta, Alla Həsənova, Alla Teterina, Viktoriya Ravva, Oksana Məmmədyarova kimi oyunçular Türkiyə, Rusiya və başqa ölkələrə üz tutmalı olurlar. Bu oyunçularla yanaşı Feliks Məmmədov, Faiq Qarayev kimi tanınmış mütəxəssislər də Türkiyə kimi ölkələrə üz tuturlar. Onların səyi nəticəsində Turkiyədə voleybol daha da inkişaf etməyə başladı. Faiq Qarayev Türkiyə milli komandasını Avropa Elitasına çıxardaraq böyük bir uğura imza atdı.

Çox təəssüf ki, Azərbaycan voleybolunun ən gələcək vəd edən oyunçuları Viktoriya Ravva, Nisə Quliyeva, Melis Həmşəri və başqa neçə-neçə oyunçular bir daha Azərbaycana qayıtmadılar.

Faiq Qarayev veteran voleybolçularımız Şabovta, Həsənova kimi oyunçuların yanına yetişdirdiyi gənc oyunçuları da əlavə edərək uğurların davamını gətirməyə başlayır.