Kainat haqqında məlumat
Kainat hər şeydir: Yaşı 13,82 milyard il olduğu hesablanmış, ətrafımızda mövcud olan məkan, zaman, maddə və enerjini, müşahidə edə bildiyimiz və müşahidə edə bilmədiyimiz hər şeyi, müşahidə edə bildiyimiz hər şeyi ehtiva edən ümumi quruluşun adıdır. uzaq və hələ müşahidə edə bilmədiyimiz hər şey və mövcud olduğu deyilən hər şey. Deməli, siz də Kainatın bir parçasısınız. Əlbəttə, bizim özümüzdən kənarda başqa kainatların olması ehtimalı da var; Amma bugünkü mövzumuz bu deyil. Bu yazıda Kainat dediyimiz bu nəhəng quruluşun nə qədər böyük olduğunu tam olaraq izah etməyə çalışacağıq.
Böyük partlayışın 13 milyard ildən çox tarixi var. Kainat o vaxtdan genişlənir, lakin elm adamları yaradılışın sıfır anı haqqında heç nə deyə bilmirlər. Böyük partlayışın 13 milyard ildən çox tarixi var. Kainat o vaxtdan genişlənir, lakin elm adamları yaradılışın sıfır anı haqqında heç nə deyə bilmirlər.
Kainat haqqında məlumat
Maddənin atom adlanan tikinti bloklarından ibarət olması fikrinin irəli sürülməsi hissəciklər fizikasının əsaslarının qoyulmasında son dərəcə vacibdir. Eramızdan əvvəl 460-370-ci illər arasında yaşamış qədim yunan filosofu Demokrit özündən əvvəl yaşamış filosofların “Kainat, əsasən, torpaq, hava, su, od kimi maddələrdən ibarətdir” fikrindən fərqlənir və düşünürdü ki, bundan sonra müəyyən bir nöqtədə, maddə daha kiçik hissələrə bölünməyən əsas tikinti bloku olmalıdır. Onun fikrincə, maddə daha kiçik hissələrə bölünə bilməyən və adi gözlə görülməyəcək qədər kiçik olan atomlardan ibarət idi. Bu fikir uzun illər elm adamları tərəfindən diqqətdən kənarda qaldı. Ancaq 19-cu əsrdə İngilis fizik və kimyaçı Con Daltonun hesablamalarında atom anlayışından istifadə etməsi yenidən gündəmə gəldi.
Bundan sonra elm adamları atomun quruluşunu anlamaq üçün çalışmağa başladılar. İngilis fiziki Cozef Con Tomsonun 1897-ci ildə elektronu kəşf etməsi hissəciklər fizikasında mühüm irəliləyişlərin başlanğıcı sayıla bilər. Çünki Tomson atomun özündən kiçik hissəciklərdən ibarət olduğunu ilk dəfə göstərdi.
Bu məqamda başqa bir tərif vermək lazımdır. Bir hissəcik özündən kiçik hissəciklərdən ibarət ola bilər. Əgər zərrəcik daha kiçik parçalara bölünə bilmirsə, ona “elementar hissəcik” deyilir.
Böyük Partlayış Nəzəriyyəsi 20-ci əsrin ən böyük elmi kəşflərindən biridir. Albert Eynşteynin və ondan sonra bir çox kosmoloqların işindən qaynaqlanan bu, Kainat haqqında anlayışımızı pozdu və onun elmi sahəsindən kənarda bir çox fəlsəfi və hətta teoloji şərhlərə səbəb oldu.
Cazibə qüvvəsi təbiətin ən məşhur qüvvəsidir. Cisimlərin düşməsindən və ulduzların hərəkətindən məsul olan o, ilk dəfə 1687-ci ildə İsaak Nyuton tərəfindən məşhur universal cazibə qanunu ilə bərabərləşdirilib. Onun nəzəriyyəsinin uğuru elə idi ki, o, 20-ci əsrin əvvəllərinə qədər mahiyyət etibarı ilə mübahisəsiz qaldı, istər top güllələrinin trayektoriyası, istərsə də günəş planetlərinin orbitləri olsun, bir çox cisimlərin hərəkətlərini böyük dəqiqliklə proqnozlaşdırmağa imkan verdi.
Müşahidə olunan kainat nədir? Kainatdan nə ilə fərqlənir?
Siz “Müşahidə olunan Kainat” ifadəsini eşitmisiniz. Kainatın hər hansı bir nöqtəsindən istənilən istiqamətə nəzər salmaqla nəzəri olaraq görə biləcəyiniz ən uzaq məsafələrin əmələ gətirdiyi kürə sizin “Müşahidə edilə bilən Kainat”ınızdır. İşıq sürəti sabit olduğu üçün bunun üçün xüsusi bir terminimiz var. Buna görə də işığın Kainatda ilk dəfə göründüyü andan bizə çatana qədər keçdiyi vaxt dəqiqdir: ən müasir analizə görə 13,82 milyard il. Odur ki, əgər gözünüz mükəmməl və sonsuz güclü bir teleskop olsaydı və Kainat heç genişlənməsəydi (burada kiçik, lakin vacib bir detal var, bir azdan ona çatacağıq), Kainatın istənilən istiqamətinə istənilən nöqtədən baxdığınız zaman Yer üzündə ən çox 13,82 milyard işıq ili görərdiniz, yəni işığın 13,82 milyard ildə keçə biləcəyi məsafədən gələn işığı görə bilərsiniz. Beyond? Demək olar ki, sonsuz qaranlıqdır… Sözün hərfi mənasında qaranlıqdır, çünki Kainatda heç bir şey işıq sürətindən daha sürətlə gedə bilməz və ondan kənarda heç bir işığın sizə çatması qeyri-mümkün olacaq. Belə olan halda Kainat dediyimiz bu nəhəng quruluş sadəcə 13,82 milyard işıq ili radiusu olan kürədirmi?
Xeyr! Bu, “müşahidə edilə bilən” Kainatın radiusudur. Üstəlik, bu “Müşahidə edilə bilən Kainat”ın əhatə etdiyi şey Kainatda olduğunuz yerdən asılı olaraq dəyişir. Çünki siz Yerdən hər istiqamətə baxaraq radiusu 13,82 milyard işıq ili olan kürəni müşahidə edə bilərsiniz. Ancaq bunu Andromeda Qalaktikasından da edə bilərsiniz. Bizimlə bu qalaktika arasındakı məsafə 2,5 milyon işıq ilidir. Buna görə də görə bildiyimiz “Müşahidə edilə bilən Kainat” sferalarının mərkəzləri arasındakı məsafə 2,5 milyon işıq ilidir. Beləliklə, texniki cəhətdən Müşahidə Olunan Kainatımız və “yaşıl, böyük başlı yadplanetlilər” tərəfindən müşahidə edilən “Müşahidə olunan Kainat” Andromeda Qalaktikasında varsa, tam olaraq eyni deyil (əsasən üst-üstə düşsələr də). Bu vəziyyəti miqyaslı olmasa da, aşağıdakı şəkildə görmək olar.
Kainat necə yarandı?
Eynşteynin nəzəriyyəsi dərc edildikdən sonra bir çox elm adamı onu müxtəlif fiziki vəziyyətlərə tətbiq etməyə çalışır. Albert Eynşteyn bu nəticəni anlayanda bunun qeyri-mümkün olduğunu düşündü. Onun üçün Kainat ancaq statik ola bilər. O, buna o qədər əmindir ki, statik kainata uyğun bir nəzəriyyə əldə etmək üçün tənliklərini süni şəkildə dəyişdirir.
Amerikalı astronom Edvin Hubble 1929-cu ildə göstərir ki, Kainat həqiqətən genişlənir. Bunun üçün teleskopla bizə ən yaxın qalaktikaları müşahidə edir. Lakin onların hərəkətini birbaşa təsəvvür etmək mümkün olmadığı üçün Hubble çox xüsusi ölçüdən istifadə edir.
Doppler effekti yanğınsöndürən maşın keçərkən bütün uşaqların fərq etdiyi bu fenomendir. Maşın yaxınlaşanda siren səsi bizə daha gur, bizdən uzaqlaşanda isə daha ciddi səslənir. İşıq dalğa olduğu kimi, səs kimi də oxşar hadisəyə məruz qalır. Uzaqlaşan qalaktika bizə daha qırmızı görünən işıq saçır, bizə yaxınlaşan qalaktika daha mavi görünən işıq saçır.
Kainat haqqında nə bilmək lazımdır?
Birincisi, sadəcə olaraq demək ki, ilk anlarda istilik, sıxlıq, enerji şərtləri elədir ki, zaman və məkan anlayışlarını şübhə altına almaq lazımdır. Başqa sözlə, biz o anda zamanın nə demək olduğunu həqiqətən bilmirik.
Kainat mövcud olan hər şey, mövcud olan hər şey və heç vaxt mövcud olacaq hər şey kimi müəyyən edilə bilər. Hazırkı anlayışımıza görə, Kainat məkan-zaman, elektromaqnit şüalanma və maddə daxil olmaqla enerji formalarından və onlar arasındakı fiziki qanunlardan ibarətdir. Beləliklə, kainat bütün həyatı, bütün tarixi əhatə edir və bəzi filosof və elm adamları onun hətta riyaziyyat və məntiq kimi fikirləri də əhatə etdiyini iddia edirlər. Lakin Kainatın əsas suallarından biri onun mənşəyi ilə bağlıdır.
Kainat Böyük Partlayışdan sonra yaranıb?
Əksər astronomlar Kainatın 10-20 milyard il əvvəl baş vermiş nəhəng partlayış olan Böyük Partlayış adlı hadisə zamanı əmələ gəldiyinə inanırlar. Kainatın məkanı, vaxtı, maddəsi və enerjisi Böyük Partlayış zamanı yaradılmışdır. Bu nəhəng partlayış maddəni hər tərəfə atdı və kosmosun özünün genişlənməsinə səbəb oldu. Kainat soyuduqca onun materialları birləşərək qalaktikalar, ulduzlar və planetlər əmələ gətirirdi.
Böyük Partlayış Kainatın milyard trilyon saniyənin yalnız yüzdə biri yaşı olanda baş verdi. O zaman o, inflyasiya adlı inanılmaz genişlənmə dalğasını yaşadı və bu dalğada kosmos işıq sürətindən daha sürətlə genişləndi. Bu müddət ərzində Kainatın ölçüsü ən azı 90 dəfə iki dəfə artaraq, atomaltıdan qolf topunun ölçüsünə demək olar ki, dərhal keçdi.
Təxminən 13,8 milyard il əvvəl kainatdakı bütün maddələr şiddətli bir partlayış nəticəsində tək bir nöqtədən meydana gəldi. Bu, inanılmaz dərəcədə yüksək sürətlə və temperaturda inkişaf etdi, ölçüsü hər 10-34 saniyədə iki dəfə artdı və sürətlə genişləndikcə məkan yaratdı.
Nəticə
Bu hesablamalardan hansının reallığı əks etdirdiyini bilmək hazırda mümkün deyil. Çünki bu məsələ bir az da Kainatın ümumi formasının necə olmasından asılıdır. Evklid müstəvisi kimi düz və fəza baxımından sonsuzdurmu? Yəhər kimi açıq və əyri, lakin məkan baxımından sonsuz? Yoxsa kürə kimi qapalı və məkan baxımından sonludur? Bu sualların cavabları Kainatın ölçülərini müəyyən etməkdə bizə yol göstərəcək. Ən müasir hesablamalar Kainatın düz olduğunu göstərir. Bu onu göstərir ki, onun ölçüləri təkcə qeyri-məhdud deyil, həm də sonsuz ola bilər. Beləliklə, Kainat indiyə qədər mövcud olan və mövcud olan “hər şey” ola bilər!Bu hesablamalardan hansının reallığı əks etdirdiyini bilmək hazırda mümkün deyil. Çünki bu məsələ bir az da Kainatın ümumi formasının necə olmasından asılıdır. Evklid müstəvisi kimi düz və fəza baxımından sonsuzdurmu? Yəhər kimi açıq və əyri, lakin məkan baxımından sonsuz? Yoxsa kürə kimi qapalı və məkan baxımından sonludur? Bu sualların cavabları Kainatın ölçülərini müəyyən etməkdə bizə yol göstərəcək. Ən müasir hesablamalar Kainatın düz olduğunu göstərir. Bu onu göstərir ki, onun ölçüləri təkcə qeyri-məhdud deyil, həm də sonsuz ola bilər. Beləliklə, Kainat indiyə qədər mövcud olan və mövcud olan “hər şey” ola bilər!
Bununla belə, dəqiq bildiyimiz bir şey var: Müşahidə oluna bilən Kainatımızın cüzi bir hissəsinin belə fərqində olan biz insanlar, Kainatı tədqiq etmək üçün uzun bir yol qət etməliyik. Əsl sual, buna nail olmaq üçün kifayət qədər uzun müddət bu Kainatın bir hissəsi olmağa davam edə biləcəyimizdir.1
