Mühasibatlıq nedir?
Mühasibatlıq – İqtisadi fəaliyyətlə məşğul olan bütün təşkilatların maliyyə xarakterli əməliyyatlarını və hadisələrini pul ilə ifadə edilmiş şəkildə yazan , sinifləndirən , yekunlaşdıraraq hesabat edən və nəticələrini şərh edən və analiz edən bir elm sahəsidir.
Mühasibat təkcə mənfəət məqsədi ilə yaradılmış müəssisələrə deyil, həm də cəmiyyətin xeyrinə xidmət edən bütün qeyri-kommersiya təşkilatlarına aiddir. Buna görə də, biznes deyildikdə, bütün təşkilatları əhatə edir. Amma ümumilikdə mühasibat uçotu sistemi mənfəət məqsədi daşıyan müəssisələr üçün daha vacibdir.
Biznes: Müəyyən bir kommersiya məqsədi ilə müəyyən kapitala malik bir və ya bir neçə şəxs tərəfindən qurulan təşkilatdır. Məqsədlərinə və qurulma üsuluna görə müəssisələr müxtəlif formalara bölünür. Bunlar ümumiyyətlə fərdi sahibkarlıq və kapital şirkətləri şəklindədir.
Mühasibatlığın funksiyaları:
Mühasibat öz funksiyasını yerinə yetirmək üçün müəyyən vəzifələrə malikdir. Bu vəzifələrə mühasibat uçotunun funksiyaları deyilir. Mühasibat uçotunun funksiyalarını uçot, təsnifat, ümumiləşdirmə və hesabat kimi dörd əsas qrupda toplaya bilərik.
Qeyd etmə funksiyası: Maliyyə əməliyyatlarının mühasibat uçotu sistemi üzrə sənədlər əsasında mühasibat uçotu kitablarında qeyd edilməsi mərhələsidir. Mühasibat uçotunun ən vacib və ilk funksiyasıdır. Mühasibat uçotunda qeydlər düzgün aparılmasa, digər funksiyalar mənasızdır. Hər bir əməliyyat ilk növbədə mühasibat uçotu sistemində qeyd edilməlidir. Bu, qeydlərdəki sənədlər əsasında həyata keçirilir. Mühasibat uçotu sistemində iki növ yerləşdirmə üsulları mövcuddur. Tək tərəfli qeyd və ikitərəfli qeyd.
Təsnifat funksiyası : Qeydə alınan məlumatlar müəyyən vaxt intervallarında tərtib edilir və xüsusiyyətlərinə görə qruplara bölünür. Beləliklə, müxtəlif xarakterli və qruplardakı əməliyyatları bir-biri ilə qarışdırmadan müxtəlif siniflərdə araşdırıla bilər. Təsnifat prosesləri mühasibat uçotu sistemində mühasibat kitablarından tutmuş baş kitablara qədər aparılır.
Yekunlaşdırma funksiyası: Təsnifat əməliyyatları daha asan nəticə çıxarmaq və aparılan qeydlərə nəzarət etmək üçün dövrün sonunda toplanır və ümumiləşdirilir. Dövrün sonunda müəssisələr yüzlərlə, bəlkə də minlərlə əməliyyat etmiş olacaqlar. Bu prosesləri tək-tək araşdırmaq uzun zaman alacağı üçün insanların eyni prosesləri ümumiləşdirərək görməsi daha faydalıdır. Mühasibat uçotu sistemində ümumiləşdirmə funksiyası mühasibat uçotu cədvəllərindən sınaq balansından istifadə etməklə aparılır.
Hesabat funksiyası: Son hesabat funksiyasında qeydə alınmış, təsnif edilmiş və ümumiləşdirilmiş əməliyyatlar maliyyə hesabatları vasitəsilə yekun mərhələsinə gəlir. Bu son mərhələ də hesabatdır. Hesabat uçot sisteminin son mərhələsi və şərh mərhələsidir. Mühasibat uçotunun ən vacib funksiyalarından biridir. Hesabatlarda müəssisələrin hər cür nəticələri açıqlanır və müəssisə haqqında məlumat və şərhlər verilir. Bu hesabatlar sayəsində biznes öz gələcəyinə qərar verir və yeni qərarlar qəbul edir. Hesabat mərhələsində mühasibat uçotu cədvəllərindən istifadə olunur və bu cədvəllərdən ən vacibi balans və mənfəət və zərər hesabatıdır.
Mühasibat uçotu bu funksiyaları ardıcıllıqla yerinə yetirir və müəssisələrin maliyyə əməliyyatları haqqında nəticə çıxarır; həm müəssisəni, həm dövləti, həm də üçüncü şəxsləri məlumatlandırır.
