Təbii fəlakətlər haqqında məlumat
Təbii fəlakətlər dünyanı və insan həyatını bilavasitə təhdid edən və tamamilə təbii səbəblərdən baş verən fəlakətlərə verilən ümumi addır. İnsanların bilavasitə əsas rol oynadığı səhlənkarlıq, diqqətsizlik və ətraf mühitin çirklənməsi kimi səbəblərdən də baş verə bilər. Bu gün ən çox yayılmış təbii fəlakətlər zəlzələlər, yanğınlar və daşqınlardır. Burada təbii fəlakətlərlə bağlı bütün təfərrüatlar var.
Hər bir təbii fəlakətin baş vermə səbəbləri fərqlidir. Son iyirmi ildə dünyanı təsir edən fəlakətlərin artmasında ətraf mühitin çirklənməsi, təbii ərazilərin dağıdılması və sənayeləşmə kimi amillər mühüm rol oynayır.
Dünyada baş verən təbii fəlakətlərə nəzər salındıqda, 31 növ təbii fəlakətdən 28-nin meteoroloji fəlakətlər olduğu görülür. Təbii fəlakətlərin növləri və əhəmiyyəti ölkədən ölkəyə dəyişir. Məsələn, Aralıq dənizi regionunda təbii fəlakətlər quraqlıq, daşqınlar, meşə yanğınları, torpaq sürüşmələri, dolu fırtınaları, uçqunlar və şaxtalardır. Ölkəmizdə ən çox rast gəlinən meteoroloji təbii fəlakətlər dolu, sel, daşqın, şaxta, meşə yanğınları, quraqlıq, leysan yağışları, güclü külək, şimşək çaxması, uçqun, qar və tufanlardır. Ümumdünya Meteorologiya Təşkilatının (WMO) məlumatına görə, təkcə 1980-ci illərdə dünyada 700.000 insan meteoroloji fəlakətlər nəticəsində həyatını itirib (MMO, 1999).
Təbii fəlakətlər nədir?
Məlumdur ki, təbii fəlakətlərin bir çox növləri var. Xüsusilə zəlzələ, sel və yanğınlar ən çox rast gəlinən təbii fəlakətlər sırasındadır. Güclü qar yağan yerlərdə də uçqun təhlükəsi var. Hər bir təbii fəlakətin məhvi fərqli ola bilər. Burada nəzərə alınmalı olan məqam bəzi təbii fəlakətlərin birdən baş verməsidir. Belə ki, təbii fəlakət baş verəndə qaçmaq şansınız belə olmaya bilər. Ona görə də insanlar lazım olan bütün ehtiyat tədbirlərini əvvəlcədən almalıdırlar.
Təbii Fəlakətlər
Yavaş-yavaş inkişaf edən təbii fəlakətlər;
Quraqlıq
Şiddətli soyuqluq
Aclıq və s. hadisələr
Qəfil təbii fəlakətlər;
Zəlzələ
Uçqun
Daşqınlar və sel
Sürüşmələr
Fırtınalar və tornadolar
Yanğınlar
Vulkanlar və s.
Texnoloji cəhətdən inkişaf etmiş təbii fəlakətlər;
Bənd partlayışı
Sənaye partlayışları və s.
İnsan mənşəli təbii fəlakətlər;
Müxtəlif yanğınlar
Ətraf mühitin çirklənməsi
Nəqliyyat qəzaları və s.
1- Zəlzələ: Yer qabığını meydana gətirən lövhələr bir-birinin üstünə yerləşdirilir. Təbii proseslərlə birlikdə bu plitələrin sıxılması və ya sıxılması zəlzələlərin ən mühüm mənbələridir. Zəlzələ zonasında olan ölkələrdə zəlzələlərin baş vermə riski digər ölkələrlə müqayisədə beş dəfə yüksəkdir. İnsan faktorları da zəlzələlərin baş verməsinə birbaşa olmasa da, dolayısı ilə təsir göstərir. Plansız urbanizasiya və urbanizasiya bu amillərə misal ola bilər.
2- Yanğın: Meşə, ev və fabrik yanğınları kimi müxtəlif növləri olan başqa bir təbii fəlakətdir. Dünyada baş verən yanğınların 80%-dən çoxu bədbəxt hadisələr və ehtiyatsızlıq nəticəsində baş verir. Əsas səbəb kimi yanğınsöndürənlərin kifayət qədər olmaması, təlimin olmaması və ətraf mühitə diqqət yetirilməməsi göstərilə bilər. Ağaclar dünyanın oksigen mənbəyi olduğundan, meşə yanğınları ən təhlükəli təbii fəlakətlər sırasındadır.
3- Sel: Çox yağış alan ərazilərdə tez-tez sel fəlakətləri baş verir. Əsas səbəblərdən biri çay yatağının tutumunun aşağı olmasıdır. Eyni zamanda, daşqınların daha tez-tez baş verməsində şəhərlərdə infrastrukturun olmaması əsas rol oynayır.
Təbii fəlakətlər necə baş verir?
1- Quraqlıq: “Dünyanı Gözləyən Təbii Fəlakətlər” siyahısında quraqlıq birinci yerdədir. Həm ozon təbəqəsinin tükənməsi, həm də ətraf mühitin insan tərəfindən məhv edilməsi bu riskin birinci yerə yüksəlməsinə səbəb olub. Eyni zamanda, iqlimin tez-tez və qeyri-müntəzəm dəyişməsi münbit torpaqların belə qurudulmasında və yararsız hala salınmasında təsirli olur.
2- Sürüşmə: Xalq arasında sürüşmə olaraq bilinən sürüşmə bir çox fərqli səbəblə baş verə bilər. Həddindən artıq yağış ilk səbəblərdəndir, yol işlərində səhlənkarlıq və torpaqla əlaqəli elementlər də sürüşməyə səbəb ola bilər.
Təbii fəlakətlərin digər nümunələrinə qar uçqunları, vulkan püskürmələri, aclıq və qasırğalar daxildir.
Göründüyü kimi, təbii fəlakətlərin bir çox növləri var. Zəlzələlər, yanğınlar, daşqınlar, tornadolar, qar uçqunları və bütün digər təbii fəlakətlər ölümcül nəticələrə səbəb olur. Hər il minlərlə insan təbii fəlakətlərdə həyatını itirir. Daha güclü təsirləri olan təbii fəlakətlərdə milyonlarla insanın həyatını itirmə riski var. Məlumdur ki, zəlzələlərin baş verdiyi rayonlar çoxdur. Güclü zəlzələdən sonra can və mal itkisi çox yüksək olur.
Təbii fəlakətlərə qarşı görüləcək ehtiyat tədbirləri və qorunma tədbirləri
Təbii fəlakətlərin baş verməsinin qarşısını almaq çox çətindir, hətta mümkün deyil. Çünki elmi araşdırmalar və texnologiya nə qədər inkişaf etsə də, gözlənilməz bir çox təbii fəlakətlər baş verir. Ona görə də təbii fəlakətlər baş verməzdən əvvəl ehtiyat tədbirlərinin görülməsi və qorunma üsullarının hazırlanması lazımdır.
Təbii fəlakətlər təşviq edilməlidir:
Hər kəs ilk növbədə təbii fəlakətlər haqqında bilməlidir. Bunun üçün ictimai maarifləndirmə aparılmalıdır. Təbii fəlakətlərin nə olduğunu öyrənmək gəncdən qocaya hər kəs üçün təsirli bir tədbir olardı.
Təhlükəsiz zonalar yaradılmalıdır: Xüsusilə zəlzələ baş verəndə insanlar gedəcək yer tapmaqda çətinlik çəkirlər. Bu vəziyyət daha çox can və mal itkisinə səbəb olur. Bunun qarşısını almaq üçün təbii fəlakət zamanı toplaşma yerləri yaratmaq lazımdır.
Təcili Yardım Çantası Hazırlanmalıdır: Təbii fəlakətlərə qarşı evdə kiçik çanta hazırlamaq çox faydalıdır. Bu çantada fənər, su, uzunmüddətli qidalar (konservlər və s.), sarğı, fit və bu kimi məhsullar olmalıdır.
Təbii fəlakətlərə davamlı yaşayış məntəqələri tikilməlidir: Bir çox bina təbii fəlakətlərə davamlı olmadığı üçün asanlıqla dağılır. Bu vəziyyətin qarşısını almaq üçün binaları daha davamlı etmək lazımdır.
Təbii fəlakət zamanı sakit və şüurlu olmalıdır: Bir çox insan təbii fəlakət zamanı həyəcanla hərəkət edir və şüursuz davranır. Bu vəziyyət təbii fəlakətdən qaçarkən yaralanmalara və hətta ölümlərə səbəb olur. Ona görə də təbii fəlakət zamanı sakit olmağa çalışmaq faydalıdır. Şüurlu hərəkət edən insanlar təbii fəlakət zamanı həm özünə, həm də ətrafına kömək edə bilər.
Təbii fəlakətlər necə baş verir?
1- Quraqlıq: “Dünyanı Gözləyən Təbii Fəlakətlər” siyahısında quraqlıq birinci yerdədir. Həm ozon təbəqəsinin tükənməsi, həm də ətraf mühitin insan tərəfindən məhv edilməsi bu riskin birinci yerə yüksəlməsinə səbəb olub. Eyni zamanda, iqlimin tez-tez və qeyri-müntəzəm dəyişməsi münbit torpaqların belə qurudulmasında və yararsız hala salınmasında təsirli olur.
2- Sürüşmə: Xalq arasında sürüşmə olaraq bilinən sürüşmə bir çox fərqli səbəblə baş verə bilər. Həddindən artıq yağış ilk səbəblərdəndir, yol işlərində səhlənkarlıq və torpaqla əlaqəli elementlər də sürüşməyə səbəb ola bilər.
Təbii fəlakətlərin digər nümunələrinə qar uçqunları, vulkan püskürmələri, aclıq və qasırğalar daxildir.
