Motsart haqqında məlumat
1756-cı ildə doğulmuş biri necə bu qədər ölümsüz ola bilər? Volfqanq Amadey Motsart əsrlərə sözün əsl mənasında meydan oxuyan və klassik musiqiyə marağı olub-olmamasından asılı olmayaraq, demək olar ki, hər kəsin qulağına nədənsə adı pıçıldayan bəstəkardır. Çox gənc yaşlarında vəfat etdiyi üçün əslində qısa ömür yaşayan bu bəstəkarın naməlumlarını öyrənərkən Motsartı bir daha xatırlayaq…
Motsart musiqi tarixinin uşaq dahisi kimi tanınır. O, üstünlüyü əsrlər boyu mübahisə olunmayan nadir bəstəkardır. Onun əks etdirdiyi dövrdə Volfqanq Amedey Motsart qədər məşhur olan, onun haqqında çoxlu məqalələr yazılan, kino və teatrların mövzusuna çevrilən ikinci bəstəkar yoxdur.
Motsart haqqinda melumat
Tam adı Volfqanq Amadey Motsart olan bəstəkar 27 yanvar 1756-cı ildə Avstriyada anadan olub. Atası o dövrdə sarayda işləyən dəyərli musiqiçi idi. Gənc yaşlarında atasının skripkada ifa etməsinə və bəstəkar olmasına heyran olan, musiqi dərsləri alan uşaq Motsart sonrakı illərdə bu təhsilin bəhrəsini görüb.
Motsart öz sənətində maarifçiliyi intellektual çəkisi ilə təmsil etməyə çalışmaqdansa, “Maarifçilik fəlsəfəsi”nin musiqidə əksini inkişaf etdirərək klassizmi yüksəltdi. Onun əsərlərindəki kimi aydın yazılara nadir hallarda rast gəlinir. Bu məqalə “saf klassizmi” təmsil edir. Musiqidə “Klassik Dövrü” əsl tərifi ilə əks etdirən və ona ən dərin məna verən Motsartdır.
Motsart qısa ömründə bəstələdiyi 600-dən çox əsərlə bəşəriyyətə böyük bir xəzinə bəxş etmişdir. Ağıllılığı, uşaq həvəsi, sadəliyi, dinləyicini dərhal qavrayan cazibəsi və bütün uşaqlığının arxasında dərin düşüncəsi onu bir çox bəstəkarlardan üstün edir. Motsart insan təbiətini vəhşicəsinə tənqid edən bir psixoloq kimi təsvir edilmişdir. O, insan qəlbindəki sevgini ən həssas şəkildə idarə edən, sonrakı nəsillərə sevgi baraması qoyan bəstəkardır. Həyatında çoxlu neqativlər yaşasa da, bu cəhəti heç vaxt musiqisində əks etdirməyib.
Motsart kimdir?
Qərb klassik musiqisində dövrünün təsirli və məhsuldar bəstəkarlarından biri olan Motsart klassik musiqinin ən böyük bəstəkarlarından biri hesab olunur. Yaradıcılıq dühası, texniki ustalığı və geniş musiqi rəngarəngliyi ilə musiqi tarixində əbədi iz qoyan sənətkar opera, simfoniya, konsert, kamera musiqisi, xor musiqisi, kilsə kimi müxtəlif janrlarda bütün həyatı boyu 600-dən çox bəstə və əsər bəstələmişdir. Motsart musiqi tarixinin ən böyük dahilərindən biridir.
Uşaqlıqdan musiqiyə böyük marağı olub. Bu maraq günü-gündən artdıqca, musiqi tarixində böyük bir adın meydana çıxacağı bəlli oldu. Çünki Motsart eşitdiyi hər bir musiqi parçasını yaddaşına yazdırırdı. Yaddaşına yazdırdığı musiqilər bir daha ağlından çıxmırdı.
Motsartın gələcəkdə böyük bir ad olacağı hələ uşaqlıqda üzə çıxmışdı. Ətrafdakıların hamısı bundan xəbərdar idi. Ona görə də Motsart 12 yaşına kimi böyük bacısı və atasının müşayiəti ilə Avropanın müxtəlif yerlərində konsertlər verib. Bu konsertlər böyük təsir bağışladı. Bundan sonra Motsartın daha təsirli əsərlər yaratmasının vaxtı gəldi.
Atası Leopold Motsart (1719-1787) dövrünün dəyərli skripkaçılarından və bəstəkarlarından olub. Motsartın tərbiyəsində və diqqətli təhsil almasında atasının böyük payı olub.Volfqanq Amedey Motsart indiyə qədər ən parlaq uşaq vunderkindisidir. Üç yaşında klavesin çalırdı. Onun cəmi üç yaşı olanda böyük bacısı Mari Annanın klavesin dərslərinə böyük maraq göstərəndə atası ona musiqi dərsləri verməyə başladı. Deyilənə görə, o, dörd yaşında ikən klavesində üçlü intervalla bəstələri sınaqdan keçirib. Atasından dərs alan Motsart 15 ay kimi qısa müddətdə yaxşı klavesin ifaçısı olub. İlk “menyu”nu beş yaşında bəstələyib. Doqquz yaşında simfoniyaların sahibidir. Onun bacısı ilə müxtəlif bölgələrdə verdiyi konsertlər hər kəsin marağına səbəb olub.
Motsartın həyatı
Avstriyalı bəstəkar Motsart Salzburqda anadan olub. Dörd yaşı olanda atası ona fortepiano dərsi verməyə başladı. Hətta bu yaşda da bəzi piano əsərlərini əzbər çala bilirdi. Beş yaşında pianoda qeyri-adi uğur nümayiş etdirən Motsart təkbaşına musiqi bəstələməyə başlayıb. Yeddi yaşı tamam olmamış ilk konsertini Vyana kral ailəsinə verdi. Avstriya imperatoru balaca pianoçunu dinləyərkən o qədər təsirlənmişdi ki, onu “pianonun kiçik sehrbazı” adlandırmışdı.
Motsartın Sankt-Peterburqda anadan olmasının ertəsi günü Rupert Katedralində vəftiz olundu. Onun vəftiz adı Joannes Chrysostom Wolfgangus Theophilus Motsart idi. Yetkinlik dövründə o, tez-tez özünü Wolfgang Amadè və ya Wolfgang Gottlieb adlandırırdı.
Onun yeganə bacısı Nanner ləqəbli Maria Anna idi. Atalarının təşviqi və rəhbərliyi ilə hər ikisi kiçik yaşlarında musiqi ilə məşğul olurlar. Övladlarının xüsusi istedadlarını dərk edən Leopold vaxtının çox hissəsini onların musiqi və digər fənlər üzrə təhsilinə həsr edirdi.
1769-cu ilin dekabrında Motsart 13 yaşında olanda Salzburqdan ayrılaraq ana və bacısını evdə qoyub. Görünürdü ki, Nannerlin peşəkar musiqi karyerası başa çatıb. O, nikah yaşına yaxınlaşırdı və o dövrün adət-ənənələrinə görə, onun sənət istedadını ictimaiyyət qarşısında nümayiş etdirməsinə icazə verilmirdi.
1762-1766-cı illərdə atası ilə Almaniya, Fransa, İngiltərə və Belçikada sənət turları etdi. Motsartın atası çox zəngin olmasa da, oğlunu musiqi ölkəsi İtaliyaya aparmağa qərar verdi. Motsart İtaliyada böyük heyranlıq və coşqu ilə qarşılandı.
Motsart 1773-cü ildə Salzburqa qayıdanda yetkin bir bəstəkar olmuşdu. O, Zalsburq yepiskopunun sarayında musiqiçi kimi fəaliyyətə başlamış, lakin oradakı mühit onu qane etməmişdir. Onun atası ilə də mübahisəsi olub. Dah yaxşı bir iş axtarmaq üçün yenidən səyahət etdi, lakin uğursuz oldu. Bu dövrdə o, simfoniya, kamera musiqisi, xor musiqisi və opera sahəsində bir çox əsərlər bəstələmişdir.
1772-ci ilin oktyabrından 1773-cü ilin martına qədər Motsart üç opera bəstələdi: “Mitridate Rè di Ponto” (1770), “Ascanio in Alba” (1771) və “Lucio Silla” (1772).
1777-ci ildə Motsart daha yüksək maaşlı bir iş axtarmaq üçün anası ilə Salzburqdan ayrıldı. Birlikdə Parisə getdilər, amma nə Motsart iş tapa bildi, nə də anası sağlamlığını qoruya bildi. Lakin iki il sonra, 1780-ci ildə Münhendə Motsartın ilk böyük operası İdomeneo tamaşaya qoyuldu. 1781-ci ildə daimi olaraq Vyanaya köçdü və ömrünün qalan hissəsini orada keçirdi. O, Vyanada tanınır və tez-tez bəstəkar və ifaçı kimi tələb olunurdu. Ancaq nisbi şöhrətinə baxmayaraq, maliyyəsini idarə etməkdə çətinlik çəkirdi. 1786-cı ildə Avstriyanın musiqiçilərə tələbatın azalmasına səbəb olan müharibəyə qoşulması ilə onların maliyyə çətinlikləri artdı.
Evliliyi və Uşaqları
Motsartın Vyanadakı son illəri həm uğur, həm də çətinliklərlə dolu idi.
1782-ci ildə evlənən Motsartın bu evlilikdən altı övladı olub. Evləndikdən sonra beş il ərzində Motsart ən məşhur əsərlərini bəstələdi.
Motsart 1782-ci ilin iyulunda Konstans Veberlə evləndi. Konstans və Motsartın altı uşağı olub, ancaq iki körpə sağ qalıb. Onların adları Karl Tomas və Frans Xaver idi.
Motsart ailəsini dolandırmaq üçün çox çalışsa da, maddi problemlər yaşayırdı. O, borclarını ödəmək üçün dostlarından kömək istəyib.
O, bu dövrdə iki məşhur operasını – “Fiqaronun evliliyi” və “Don Covanni”ni yazdı. Bu operalar həm musiqi, həm də səhnə baxımından əladır. Motsart operalarında insan təbiətini, sevgini, ehtiras, xəyanət və ölümü təsvir edir.
Əsərləri
35 illik qısa ömründə 600-dən çox əsər bəstələmiş Motsartın bəzi əsərlərindən…
OPERALAR: 24 operası var. Motsartın ən məşhur operaları; Saraydan oğurluq, Qahirə qazıntısı, Fiqaronun evliliyi, Don Covanni, La Klemenza di Tito, Motsartın Sehirli Fleyta Operası
SİMFONİYALAR: Motsartın 41 simfoniyası var. №31-Paris; №35- Haffner; №36.-Linz; №38-Praqa; no39; №40; №41-Yupiter onun ən məşhur simfoniyalarıdır.
XOR MUSİQİ: 18 Missa-no.16″Coronation”;no.18 minorda (yarımçıq); Rekviyem(yarımçıq); Sevinmək; natiqlik və qısa dini parçalar.
KAMERA ORKESTRİ ÜÇÜN SERENADLAR: Seranata notturna, Haffner, Kiçik Gecə Musiqisi, Musiqili Zarafat, Divertimentlər, kassasiyalar, rəqslər, marşlar.
KONSERTLƏR: Fortepiano Konsertləri: №15, №17, №18, №19, №20, №21, №22, №23, №24, №25, №26. 27
5 skripka konserti; skripka və viola üçün simfonik konsert; Fagot, fleyta, qoboy, klarnet, fleyta, arfa üçün konsertlər.
KAMERA MUSİQİSİ: 23 simli kvartet-“Haydn kvartetləri” ;”Dissonance Quartets” ;”Prussiya Kvartetləri”; 6 simli kvintes; klarnet ilə kvintet; fleyta kvartetləri; fortepiano kvartetləri; fortepiano triosu; simli alətlər üçün triolar, fortepiano və skripka sonataları, nəfəs alətləri üçün kvintetlər.
PİANONO ÜÇÜN PARÇALAR: 17 sonata, rondolar, variasiyalar; fantaziyalar, iki piano və dörd əl üçün duetlər və sonatalar.
VOKAL MUSİQİ: Konsert ariyaları (orkestr və səs üçün), səs və piano üçün mahnılar.
MOZARTIN OPERALARI:
Fiqaronun evliliyi: Komik opera janrının nümunəsidir. Fiqanın evliliyi indiyə qədər yazılmış ən gülməli və ən axıcı operadır.
Bastien və Bastienne: Komik Opera janrının bir nümunəsidir. Motsartın 12 yaşında yazdığı mahnılardan ibarət tamaşadır. Alman dilində olmasına baxmayaraq, fransız mətninə əsaslanır.
Saraydan oğurluq və Sehrli fleyta: Motsartın alman operaları. Bu iki opera Almaniya və Avstriyadakı tamaşaçılara öz dillərində əyləncə təqdim etmək məqsədi daşıyırdı.
Bu strukturlarda reçitativ əvəzinə musiqisiz çıxışlardan istifadə edir.
İdomenea: Ciddi opera janrının nümunəsidir. Bu, Motsartın operada yetkinliyə doğru ilk addımıdır. Bu əsərdə o, az sayda reçitativlər, nəcib melodik ariyalar, balet, ansambl solistləri, orkestr pyesləri və dramatik effekt nümayiş etdirir. Ciddi opera ənənəsi sərgilənsə də, Motsartın gündəlik həyatdan seçdiyi obrazlar inandırıcı obrazlar yaradır.
Motsartın karyerası
Motsartın karyerası Zalsburq və Vyanada keçib. O, Zalsburqda yepiskop sarayında musiqiçi işləyirdi, lakin oradakı mühit onu qane etmirdi. Daha yaxşı bir iş axtarmaq üçün yenidən səyahət etdi, lakin uğursuz oldu. Bu dövrdə o, simfoniya, kamera musiqisi, xor musiqisi və opera sahəsində bir çox əsərlər bəstələmişdir.
1781-ci ildə Vyanaya getdi və burada qalmağa qərar verdi. O, Vyanada daha məşhur idi, lakin maddi təminatı daha az idi. Burada o, müstəqil bəstəkar kimi yaşayıb və öz konsertlərini təşkil etdi. O, həm də aristokratların himayəsi altında işləyirdi. Bəstəkar, ən məşhur əsərlərini bu dövrdə bəstələyib.
Motsartın karyerasında üç mühüm dövrü ayırmaq olar: Səyahət illəri (1762-1773), Salzburq illəri (1773-1781) və Vyana illəri (1781-1791). Bu dövrlərdə Motsartın musiqi üslubu və inkişafı müxtəlif amillərdən asılı olaraq dəyişdi.
Motsartın səyahət illəri
Motsartın səyahət illəri atası Leopoldun onu böyük bacısı Nannerllə birlikdə Avropanın müxtəlif yerlərinə apardığı, burada musiqi təhsili aldıqları və onları məşhur musiqiçilərlə tanış etdiyi dövr idi. Bu dövrdə Motsart vunderkind uşaq kimi tanındı və Avropa kral ailəsinə konsertlər verdi. Onun ilk səfəri 1762-ci ildə Bavariya Elektoratının paytaxtı Münhendəki III Bavariya Kurfürstüdə olmuşdur. Bu, onun Maksimillianın sarayında verdiyi konsert idi.
Həmin il o, Praqa və Vyanada imperator saraylarında konsertlər verir. Üç il yarım davam edən ilk səfəri zamanı o, Münhen, Mannheim, Paris, London (burada məşhur italyan violonçel ifaçısı Covanni Battista Cirri ilə birlikdə çıxış edib), Haaqa və yenidən Paris, Sürix, Donaueschingen və digər şəhərlərdə konsertlər verib. Münhen. Bu səfər zamanı Motsart bir çox məşhur musiqiçilərlə tanış olur və onların əsərləri ilə tanış olur. Ən mühüm ilham mənbələrindən biri Johann Sebastian Baxdır.
Motsart 1769-cu ildə atası ilə birlikdə İtaliyaya ilk səfərinə çıxdı. Burada o, opera sənətinin mərkəzləri olan Milan, Boloniya, Florensiya, Roma və Neapolda olub. İtalyan operası ilə yaxından tanış oldu və bu, onu ruhlandırdı. Həmçinin Papa XIV Benedikt. Klemens tərəfindən cəngavər rütbəsi aldı və Boloniya Filarmoniya Akademiyasına qəbul edildi. İtaliyada üç opera bəstələyib: Mitridate (1770), Ascanio in Alba (1771) və Lucio Silla (1772). O, bu operaları ilə italyan tamaşaçılarının rəğbətini qazanıb.
Motsart 1773-cü ildə Salzburqa qayıdanda yetkin bir bəstəkar olmuşdu. Lakin o, Zalsburqdakı işindən narazı qaldı və daha yaxşı iş axtarmaq üçün yenidən səyahət etdi. Bu səyahətlər zamanı o, Münhen, Auqsburq, Manheym və Parisdə olub. Bu dövrdə Motsartın musiqi üslubu alman, italyan və fransız musiqi ənənələrinin sintezinə çevrildi. Bu dövrdə Motsart simfoniya, kamera musiqisi, xor musiqisi və opera sahələrində çoxlu əsərlər bəstələmişdir. Bunlardan bəziləri bunlardır: Münhendə bəstələnmiş La finta giardiniera (1775) operası, Manheymdə bəstələnmiş K. 74 (1774) simfoniyası və Parisdə bəstələnmiş K. 297 (1778) simfoniyası.
Motsartın ölümü
Motsartın səhhəti getdikcə pisləşirdi. 1791-ci ildə bir neçə xəstəlikdən əziyyət çəkirdi. Bu xəstəliklərin nə olduğu dəqiq məlum deyil. Bəzi mənbələr bunun revmatik qızdırma olduğunu, bəziləri isə böyrək çatışmazlığı olduğunu bildirir. Motsartın ölümünün səbəbi ilə bağlı çoxlu fərziyyələr var. Ən çox yayılmışı Motsartın zəhərləndiyi iddiasıdır. Bu iddiaya görə, onu italyan bəstəkarı Antonio Salieri, Motsartın rəqibi və ya başqası zəhərləyib. Lakin bu iddia heç vaxt sübuta yetirilməyib. Başqa bir iddia isə Motsartın Rekviyemi yazarkən tükənməsi və ölməsidir. Rekviyem Motsartın son əsəridir və ölümündən əvvəl onu tamamlaya bilməyib. Rekviyemi kimin sifariş etdiyi də məlum deyil. Bəzi mənbələr bunu sirli bir qəribin sifariş etdiyini, bəziləri isə Motsartın dostu qraf Frans fon Valseqin sifariş etdiyini yazır.
Motsart 5 dekabr 1791-ci ildə Vyanada vəfat edib. Ölüm haqqında şəhadətnamənin üzərinə “qızdırmalı revmatizm” yazılıb. Onun dəfn mərasimi sadə keçirildi və məzarında yalnız bir neçə dostu iştirak etdi. Onun məzarının harada olduğu belə məlum deyil.
Motsartın təsiri və irsi
Motsart Qərb musiqisinin ən böyük bəstəkarlarından biri hesab olunur. Klassik dövrün ən mühüm nümayəndələrindən olan Motsart simfoniya, konsert, kamera musiqisi, opera və xor musiqisi kimi janrlarda bir çox əsər qoyub. Bu əsərlər həm musiqi, həm də estetik baxımdan mükəmməldir. Motsartın musiqisi melodik gözəlliyi, formal zərifliyi, harmonik və tekstura zənginliyi ilə seçilir. Motsartın musiqisi həm də emosional dərinliyi və ifadə gücü ilə heyranedicidir. Motsartın musiqisi insanın sevinc, kədər, ehtiras, qorxu və ümid kimi duyğularını əks etdirir.
Motsartın musiqisi sonrakı bəstəkarlara böyük təsir bağışladı. Xüsusilə Lüdviq van Bethoven Motsartın əsərlərindən çox təsirlənmişdir. Bethovenin ilk əsərləri Motsartın üslubunu təqlid etdiyi halda, sonrakı əsərlərində Motsartın musiqi dili inkişaf etmişdir. Bethovenin 3-cü simfoniyası (Eroika) Motsartın 41-ci simfoniyasına (Yupiter) bənzəyir. Bethovenin 5 nömrəli fortepiano konserti (İmperator) Motsartın 24 nömrəli fortepiano konserti ilə eyni tonallığa malikdir. Bethovenin 9-cu Simfoniyası (Xor) Motsartın Rekviyemi ilə bəzi mövzuları bölüşür.
Motsartın musiqisi Joseph Haydn, Franz Schubert, Robert Schumann, Johannes Brahms, Feliks Mendelssohn kimi digər klassik və romantik bəstəkarlar üzərində də təsirli olmuşdur. Haydn Motsart haqqında demişdi: “Belə istedad 100 il bir daha gəlməyəcək”. Haydn və Motsart arasında qarşılıqlı hörmət və dostluq var idi. Haydn Motsartın əsərlərini yüksək qiymətləndirir və ondan ilham alır. Haydna hörmətini göstərmək üçün Motsart altı simli kvartetini ona həsr etdi.
Motsartın musiqisi təkcə klassik musiqi sahəsində deyil, həm də populyar mədəniyyətdə yer alıb. Motsartın həyatı və yaradıcılığı bir çox filmlərə, televiziya seriallarına və teatr tamaşalarına mövzu olmuşdur. Ən məşhur nümunələrdən biri 1984-cü ildə çəkilmiş Amadeus filmidir. Bu film Motsartın həyatından və onun Salieri ilə rəqabətindən bəhs edir. Film səkkiz Oskar mükafatı qazandı.
Motsartın musiqisi reklamlarda, cizgi filmlərində, video oyunlarda və digər mediada da istifadə edilmişdir. Motsartın musiqisinin insan zəkasına müsbət təsir etdiyi iddia edilib. Bu iddiaya görə, Motsartı dinləmək IQ səviyyəsini artırır və öyrənməni asanlaşdırır. Bu iddia əsasında “Motsart effekti” adlı kitab və CD seriyası nəşr olunub.
Motsartın irsi bu gün də yaşayır. Motsartın doğulduğu şəhər olan Salzburqda hər il keçirilən Salzburq festivalında Motsartın əsərləri səhnəyə qoyulur. Bundan əlavə, Motsartın doğulduğu ev və Salzburqda yaşadığı ev muzey kimi ziyarətçilərin üzünə açıqdır. Vyanada Motsartın yaşadığı ev və öldüyü ev muzey kimi fəaliyyət göstərir. Motsartın əsərləri dünyanın hər yerində konsert salonlarında, opera teatrlarında və radiostansiyalarında səsləndirilir. Motsartın musiqisi insanları əyləndirməyə, ilham verməyə və hərəkətə gətirməyə davam edir.
