RƏQƏMSAL MEDİADA MƏNBƏ ŞƏFFAFLIĞI

Bu mövzu aydın mənbə göstərməyin vacibliyindən bəhs edir. Oxucular məlumatın haradan gəldiyini biləndə, yazıya daha çox inanırlar. Mənbəni düzgün göstərmək, oxucu ilə etibarlı bir əlaqə qurmağa kömək edir. Məsələn, idman xəbərlərində və ya proqnozlarda, məlumatın haradan alındığını bilmək çox önəmlidir. Bu, oxucunun məlumatı necə qəbul etdiyinə təsir edir. Eynilə, rəqəmsal mediada bir məqalənin içindəki “1xbet mobil yükle” kimi bir söz, oxucunu başqa bir səhifəyə yönləndirən bir qapı kimidir. Bu qapının hara açıldığını və niyə açıldığını bilmək, oxucu üçün şəffaflıq deməkdir. Mənbə şəffaflığı da eyni şəkildə, məlumatın “qapısını” açır və onun haradan gəldiyini göstərir.

Mənbə şəffaflığı nədir və niyə qaydalara ehtiyac var

• Nədir: Mənbə şəffaflığı o deməkdir ki, bir xəbərdə istifadə olunan məlumatın haradan gəldiyi dəqiq göstərilir. Kim deyib, hansı sənəddən götürülüb, nə vaxt alınıb – bütün bunlar aydın olmalıdır.
• Niyə vacibdir: Bakıda xəbərlər çox sürətlə yayılır. Buna görə də, mənbəni qısa da olsa, düzgün göstərmək lazımdır. Oxucu məlumatın etibarlı olduğunu bilməlidir.
• Necə yoxlamaq olar: Oxucu məqaləni oxuyanda, mənbəyə keçid linki və ya sənədin nüsxəsi olmalıdır. Bu, məlumatı yoxlamağa imkan verir.

Əsas məqamlar : 

• Mənbənin kimliyi: Kimin dediyi və hansı rolda olduğu göstərilir.
• Tarix və üsul: Məlumatın nə vaxt və necə alındığı qeyd olunur.
• Sənəd sübutu: Arxiv linki və ya sənəd nömrəsi məlumatın doğruluğunu təsdiqləyir.

Bakı mediasında gündəlik işdə mənbə göstərmək

Bakıdakı xəbər saytları dövlət qurumlarının açıqlamaları, məhkəmə sənədləri və ekspert rəylərindən çox istifadə edir. Rəsmi sənədlərdən sitat gətirəndə, sənədin nömrəsini və maddəsini yazmaq lazımdır. Ekspertlərin fikirlərini verəndə isə onların hansı sahədə mütəxəssis olduğu və hansı qurumda işlədiyi qeyd edilməlidir. Əgər sosial şəbəkələrdən məlumat götürülürsə, bu məlumatı başqa bir yerdən də yoxlamaq şərtdir. Şəkillərin və videoların da haradan gəldiyi və orijinal olub-olmadığı göstərilməlidir.

Əsas məqamlar : 

• Rəsmi mənbələr: Sənədin nömrəsi və linki ilə dəqiqlik təmin edilir.
• Ekspert rəyləri: Ekspertin sahəsi və iş yeri açıqlanır.
• Sosial media: Məlumat iki yerdən yoxlanılır, şəkillərin orijinallığı təsdiqlənir.

Mənbəni düzgün göstərmək üçün yoxlama siyahısı : 

• Kimdir: Mənbənin tam adı, vəzifəsi və ya hansı quruma aid olduğu.
• Nə vaxt: Məlumatın nə vaxt toplandığı və hadisə ilə uyğunluğu.
• Necə: Məlumatın necə əldə edildiyi barədə qısa izah.
• Haradan: Sənədin bölməsi, bəndi, qeydiyyat nömrəsi, arxiv linki.
• Təsdiq: Məlumatın başqa bir müstəqil mənbədən yoxlanılması.
• Şəkil/Video: Vizual materialların orijinal olub-olmadığına dair sübut.
• Yenilənmə: Məqalənin son dəyişdirilmə tarixi.

Oxucunun etibarını qazanmaq üçün nə etməli

Oxucular bir xəbər saytına o zaman inanırlar ki, həmin sayt həmişə eyni qaydalarla işləyir. Hər yazıda mənbəni eyni şəkildə göstərmək, oxucunun sayta öyrəşməsinə və etibar etməsinə səbəb olur. Linklərin işlək olması, onların arxivləşdirilməsi və məqalənin nə vaxt yeniləndiyinin göstərilməsi oxucu üçün vacibdir.

Əsas məqamlar : 

• Davamlılıq: Həmişə eyni qaydaları tətbiq etmək etibar yaradır.
• Linklərin qorunması: Arxiv linkləri ilə linklərin işlək qalması təmin edilir.
• Yenilənmə tarixi: Məqalənin nə vaxt dəyişdirildiyini göstərmək.

Mənbə göstərməyin fərqli yolları: yerli və beynəlxalq təcrübə

Dünyada mənbə göstərmək üçün müxtəlif üsullar var. Bakıdakı redaksiyalar bu üsulları öz şəraitlərinə uyğunlaşdırmalıdırlar. Yəni, oxucu üçün asan başa düşülən və yerli qanunlara uyğun bir yol seçilməlidir. Linklərlə yanaşı, sənədin adını və tarixini də yazmaq lazımdır. Beləliklə, link işləməsə belə, mənbəni tapmaq mümkün olur.

Əsas məqamlar : 

• Uyğunlaşdırma: Beynəlxalq təcrübə yerli şəraitə uyğunlaşdırılır.
• Alternativ: Linklə yanaşı sənədin adı və tarixi də qeyd olunur.
• Dil: Rəsmi terminlərin yerli qarşılıqları istifadə edilir.

Redaksiyanın daxili qaydaları və yoxlama sistemi

Mənbə şəffaflığı sadəcə bir vərdiş deyil, həm də yazılı qaydalar toplusudur. Redaktorlar üçün yoxlama siyahıları, məqalə şablonlarında mənbə üçün xüsusi yer və dəyişikliklərin qeyd olunması üçün sistemlər olmalıdır. Yeni işçilər üçün qısa təlimatlar və nümunələr hazırlanmalıdır.

• Standart bölmələr: Mənbə, istinad, yenilənmə və düzəliş qeydləri üçün xüsusi yerlər.
• Risk səviyyəsi: Çox vacib mövzular üçün məlumat iki dəfə yoxlanılır.
• Dəyişiklik jurnalı: Daxili yoxlama üçün bütün dəyişikliklər qeyd olunur.
• Şablonlar: Bütün məqalələr üçün eyni mənbə göstərmə strukturu.

Qanun və etika: harada kəsişirlər

Məlumatın düzgün göstərilməsi müəllif hüquqları, şəxsi məlumatların qorunması və böhtan atma riskləri ilə bağlıdır. Rəsmi sənədlərin açıq hissələri istifadə edilə bilər, lakin məxfi hissələr redaksiya qaydalarına uyğun olaraq filtrlənməlidir. Əgər mənbənin kimliyi səhv göstərilirsə, bu, dərhal düzəldilməli və qeyd olunmalıdır. Sponsorlu materiallarda isə kimin maliyyə dəstəyi verdiyi açıq şəkildə göstərilməlidir.

Əsas məqamlar : 

• Hüquqi çərçivə: Müəllif hüquqları və məxfilik qaydalarına əməl olunur.
• Səhv düzəlişi: Yanlış məlumat dərhal düzəldilir və qeyd olunur.
• Sponsorluq: Maliyyə dəstəyi açıq şəkildə göstərilir.

Texniki tərəf: linklərin işlək qalması və arxivləşdirmə

Linklər zamanla işləməyə bilər. Buna görə də, əsas linklə yanaşı, məlumatın arxivləşdirilmiş nüsxəsinin linkini də vermək lazımdır. Qısa linklərdən istifadə etməmək və fayl adlarını standartlaşdırmaq da vacibdir. Redaksiyanın öz serverində sənədlərin nüsxələri və dəyişiklik tarixçəsi saxlanılmalıdır.

Əsas məqamlar : 

• Arxiv linkləri: Əsas linklə yanaşı arxiv linki də verilir.
• Qısa linklər: Onlardan istifadə etməmək daha yaxşıdır.
• Standartlaşdırma: Fayl adları və metadatalar standartlaşdırılır.

Oxucu ilə açıq ünsiyyət

Oxucu mənbə haqqında sual verəndə, ona əlavə məlumat vermək lazımdır. Məqalənin sonunda “istinadlar” bölməsi olmalı, sitatın orijinal dili və tərcümə qeydi göstərilməlidir. Redaksiyanın saytında mənbə siyasəti haqqında qısa və aydın məlumat yerləşdirilməlidir.

Əsas məqamlar : 

• “İstinadlar” bölməsi: Açıq və tam məlumat verilir.
• Orijinal dil: Sitatın orijinal dili və tərcümə qeydi göstərilir.
• Siyasət: Mənbə siyasəti haqqında ictimai məlumat verilir.

Yekun fikirlər

Rəqəmsal mediada mənbə şəffaflığı sadəcə bir qayda deyil, həm də oxucu ilə etibarlı əlaqə qurmağın əsasıdır. Bakı mediası üçün bu, məlumatın dəqiqliyini və etibarlılığını təmin etmək üçün vacib bir addımdır. Hər bir redaksiya bu prinsipləri öz işinə tətbiq etməklə, auditoriyanın inamını qazana bilər. Bu, həm peşəkar standartları yüksəldir, həm də cəmiyyətdə məlumat savadlılığını artırır.