Azərbaycan rəqsləri haqqında məlumat

Rəqs haqqında: Rəqs bəşər tarixində ilk bədii fəaliyyətlərdən biridir. Rəqsin varlığına dair ən erkən dəlil Hindistanda tapılan 9000 illik mağara rəsmidir. Ən qədim məşhur rəqs forması “Göbək rəqsi” dir.

Hətta ibtidai insanlar da rəqsi bilirdilər, müxtəlif hallarda rəqs edirdilər.  Bu gün biz bunu mağara divarlarına çəkilmiş şəkillərdən anlayırıq.  Əslində, arxeoloqlar bu rəsmləri araşdıraraq, insanların hələ danışmadan öncə  rəqs etdiklərini iddia edirlər.

Həqiqətən də qədim insanlar rəqs vasitəsilə bir çox duyğuları ifadə edirdilər.  Onlar bərəkətli ovdan sonra hoppanıb tullanaraq məmnunluqlarını ifadə edirdilər.  Bu günə qədər gəlib çatan rəqsin başlanğıc nöqtəsi ibtidai insanların hisslərini ifadə etmək üçün etdikləri bu hərəkətlərdir.

İcmalar getdikcə inkişaf etdikcə rəqsin formaları kimi məqsədləri də dəyişdi və zaman keçdikcə bir sənətə çevrildi.  Bundan əlavə, sosial təbəqələrdə sinfi fərqlərin olması xüsusi rəqs növlərinin yaranmasına səbəb olmuşdur.  Xalq təbəqələrinin rəqsi “xalq rəqsləri”nə (folklor rəqsi), yüksək təbəqənin və vətəndaşların rəqsləri isə “salon rəqslərinə” çevrildi.  Balet isə rəqin sənətə çevrilmiş  növüdür.  Bal rəqsləri ilk dəfə Avropa ölkələrində başlamışdır.

Əvvəllər zadəganlar arasında yalnız kişilər və qadınlar rəqs edirdilər.  İntibahdan sonra xalqın geniş təbəqələrinə də yayıldı.  Bu günün klassik bal rəqsləri olan vals, polka, mazurka, kvadril kimi rəqslər 18-19-cu əsrlərdə yaranıb.  20-ci əsrin əvvəllərində tanqo, fokstrot, çarlston, rumba kimi rəqslər icad edilmişdir.  20-ci əsrin ikinci yarısında rəqs növləri sürətlə artmağa başladı və yeni çox dinamik rəqslər icad edilməyə başladı.

Rəqsin tarixi və yaranma hekayəsi

İnsanla eyni yaşda olan rəqsi tək bir ölkəyə, topluma uyğunlaşdırmaq düzgün olmazdı.  Çünki rəqs bütün dünyanın özünü ifadə edə biləcəyi ən mühüm ünsiyyət vasitəsidir.  İnsanlar illərdir yaşadıqlarını rəqs edərək deyə biliblər.  Bu hiss gah sevgi, gah yoxsulluq, gah təklənmək, gah da acizlik idi.  Təsvir edilən hər bir duyğu güclü musiqi ilə birləşir və dünya sənətinin ən təsirli qollarından biri hesab olunur.  Bütün bu xüsusiyyətləri ilə rəqsin özündən sonra bütün sənətlərin qabaqcıl olduğunu söyləmək səhv olmaz.  Baletdən tanqoya, valsdan salsaya qədər hər bir rəqs növü bir ölkənin və bəşəriyyətin həyatından hissələr təqdim etməyə hazırdır.

Azerbaycan reqsleri haqqinda melumat

Araşdırmalar nəticəsində məlum olmuşdur ki, Azərbaycanda rəqs sənəti hələ eramızdan 2–3 min il əvvəl, tunc dövründə  insanların məişətində, adət-ənənəsində müəyyən mövqe tutub. 

Azərbaycanda da dünyanın bir çox inkişaf etmiş ölkələrində olduğu kimi ibtidai xalq musiqi alətləri yaranmamışdan hələ çox əvvəl tamaşaçıların çəpik çalmaları ilə əldə edilən ritmik zərblərin mahiyyəti ilə rəqs yaranıb.

 Rəqs sənətinin müxtəlif növləri və janrları öz mahiyyətini Azərbaycanda da şifahi xalq ədəbiyyatının bir qolu olan xalq rəqslərindən götürüb. Rəqs sənəti həmçinin özündə xalqın iqtisadi, ictimai və mənəvi həyatında meydana gələn dəyişikliklərlə əlaqədar olaraq yeni məzmun və istifadə vasitələri əldə edir.

Tariximizlə ayrılmaz surətdə bağlı olan Azərbaycan xalq rəqsləri, onun milli xüsusiyyətini, həm də həyat və məişətini özündə əks etdirir.

Azərbaycan xalq rəqsləri çox zəngin mədəniyyətin əksi kimi diqqət çəkir.  Bu oyunlarda ölkənin keçmişinin mənalı və zəngin izləri var.  Mənalı motiv və fiqurları, şən və təsirli melodiyaları ilə xalq rəqsləri təkcə azərilərə deyil, bütün türk dünyasına, dünya mədəniyyətlərinə təsir edir.  Bu zövqlü rəqsləri ifa edən keyfiyyətli və elit rəqs qrupları var. Xoş vaxt  keçirmək üçün bu xüsusi verilişlərə mütləq baxmalısınız.  Digər tərəfdən, həm öz vətəndaşlarımız ölkədə qalan vətəndaşlar mütləq fürsət tapıb bu rəqslərə baxmalıdırlar.  Xalqa açıq və pulsuz olan rəqs festivallarından da yararlana bilərsiniz.  Azərbaycan xalq rəqslərində qarmon, nağara, tar, kamança, klarnet, zurna, tütək, tulum, balaban kimi çox xüsusi alətlər ifa olunur.

Hansı Rəqslər Mövcuddur?

Xalq rəqslərində kişilər qartal kimi güclü, qadınlar isə qu quşları kimi zərif təsvir olunur.  Rəqsin bir çox növləri var. Rəqslər Azərbaycan xalqının gündəlik həyatından, toy və ov kimi şəxsi həyatlarından təsirlənir.  Müharibə hekayələrində qadın ağıları, duyğuları kimi xüsusiyyətlər də var.  Bu ağrılı və təsirli oyunlara baxmaq böyük təəssürat yaradır.  Bu zənginlik geyinilən kostyumların təsiri ilə gücləndirilir.  Melodiyaların təsir edici xüsusiyyətləri də onların dünya şöhrətini və təqdirini də gücləndirir.

Azərbaycan öz görkəmli şairi Nizami Gəncəvini təbiətin, onun gözəlliklərinin aşiqi kimi sırasına qatıb.  O, təbiəti və onun içindəki canlıları təsvir etməyə bir neçə şeir həsr etmişdir.  Onun ən məşhur əsəri olan “Ləzzətlər bağı” Azərbaycan ədəbiyyatının şah əsəri hesab olunur.  Təbiətin möcüzələrini təsvir etməklə yanaşı, Azərbaycanın müxtəlif bölgələrinin müxtəlif xalq rəqslərini də təsvir edir.  Şeir və ədəbiyyatla yanaşı, Azərbaycan rəqsi də əsrlər boyu tərənnüm olunur.  Azərbaycanda hər bölgənin öz xalq musiqisinə əsaslanan öz xalq rəqs üslubu var.

Azərbaycanda hər bölgənin öz xalq musiqisinə əsaslanan öz xalq rəqs üslubu var.  Məsələn, Gəncənin özünə xas rəqsi var. Bu, tək başına, uzun saçları bir topağa qoymaq və hər iki əl və ayaqlara barmaq ucu çələngləri taxmaqla həyata keçirilir.  Muğam ifa edilərkən insanlar rəqslə yanaşı, bu rəqsin də instrumental variantlarını ifa edəcəklər.  Qaradağ rayonunda əsas rəqs növbən “zəzəni” (hərəkət xəzinəsi) adlanır.  Rəqqaslar tamaşa zamanı rəngli ənənəvi geyimlər geyinir və musiqi alətlərini qaldırırlar.  Bu xalq rəqsi üslubu Rusiyada yaranıb və digər ölkələrdə yaşayan ruslar, eləcə də Rusiyaya gələn turistlər arasında məhşurlaşıb.

Muğam rəqsi solo və ya kiçik qruplarla ifa olunan Azərbaycan rəqs növüdür.  Bu, tez-tez incə bədən hərəkətləri və üz ifadələrini ehtiva edən zərif bir ifadə formasıdır.  Muğam ifası adətən musiqiçilərin vokala başlamazdan əvvəl instrumental əsəri ifa etməsi ilə başlayır.  Sonra bir nəfər – aparıcı müğənni – qrupun qalan hissəsi onların arxasındakı instrumentallara qoşulmazdan əvvəl vokalları götürür.  Bu tamaşalar Şarkmaziyat (fikir yeri) kimi tanınır.  Onlar namaz vaxtlarında məsciddə saxlanılır və ruhanilər tərəfindən ruhani məşqlər kimi istifadə olunur.  Müharibə illərində muğam ifaları bu nadir sənətə olan ümumi məhəbbətlə insanların mənəviyyatını yüksəltməklə, çətin şəraitdə bir araya gəlmələrinə kömək edirdi.

Azərbaycan Xalq Rəqsləri

Azərbaycan mədəniyyətində ilk oyunlar, bir çox dünya mədəniyyətlərində olduğu kimi, ovçuluq və ovçuluğu təqlid edən fiqurlardan ibarət olub.  Bu günə qədər davam edən prosesdə onlarla müxtəlif növ rəngli oyun mədəniyyəti meydana çıxıb.

 Azərbaycanın milli, yerli rəqsləri ifa olunarkən nağara, tulum, qarmon, qoşa nağara, zurna kimi musiqi alətləri çalınır.  Bu xalq rəqsləri arasında; ” Azərbaycan”, “Heyvagülü”, “Uzundərə”, “Toy rəqsi”, “Turacı”, “Tərəkəmə”, “Cəngi”, “Şalaxo”, “İnnabı”, “Qızılgül”, “Qazağı”, “Qaytağı”, “Qoçəli”, “Lalə”, “Misri”, “Naznazı”, “Vağzalı”, “Yallı”,” Naz eləmə “ və digərlərini misal gətirmək olar. Lakin bizdə də ifa olunan Qafqaz rəqsinin Azərbaycan xalqları üçün xüsusi əhəmiyyəti var.

Qafqaz Rəqsi

Bu rəqsin Azərbaycanla Türkiyənin sintezi olduğunu söyləmək olar.  Çünki Qafqaz rəqsinin musiqisi və xoreoqrafiyası hər iki ölkənin dərin izlərini əks etdirir.

 Qafqaz rəqsində qadın nəciblik və ləyaqət simvoludur.  Bu səbəbdən də kişi qadın oyunçunu oyun zamanı nəcib, balanslı və mümkün qədər ciddi şəkildə müşayiət edir.  Böyük bir oğlan qrupu ilə oynayanda sanki döyüş meydanında olan kimi sərt, çevik və sürətli fiqurlarla qəhrəmanlıq nümayişinə çevrilir.

Vağzalı Rəqsi

Azərbaycan xalq rəqsləri arasında mühüm yer tutan Vağzalı rəqsi incə melodiyalarla, nəfis hərəkətlərlə ifa olunur.  Azərbaycanda toy mərasimlərində ümumiyyətlə bu oyuna üstünlük verilir.  Bundan əlavə, Vağzalı rəqsi toy mərasimlərində gəlin oyununun ritmi ilə inteqrasiya olunaraq nəfis, sadə və ahəngdar fiqurlarla ifa olunur.

Qazağı Rəqsi

Azərbaycan xalq rəqsləri arasında ən qədimlərindən biridir.  Çox sürətli, aktiv və coşğulu ritmi olan bu  rəqsi döyüşə gedənlər oynayıblar.  Bundan əlavə, rəqsdə çoxlu müxtəliflik var və rəqs zamanı istifadə olunan fiqurlar texniki cəhətdən çox çətindir.  Bundan əlavə, qazağı oyunu gözəllik, quruluş və incəlik baxımından zəngin bir oyundur.

Tamara Rəqsi

Bu yerli rəqs öz adını Azərbaycan rəqslərini ifa edən Rəqqasə Tamaradan almışdır.  Bu yüksək lirik xalq rəqsini daha çox kişilər ifa edirlər. 

Zaman – zaman qadınların da daxil olduğu rəqsdə izləyənlər rəngarəng ritmik hisslərə qapılır.

Maral Rəqsi

Maral rəqsi, ov edən ovçularla qarşılaşdıqları Maral  arasında inkişaf edən hadisələrdən ilhamlanmışdır.  Ovçular gizlicə marallara çatmağa çalışarkən, marallar birdən ağ gəlinlikdə üzən qızlara çevrilirlər.  Rəqs zamanı ovçuların hər biri gəlinlik geyinmiş qızlar arasından bir yoldaş seçir və cütləşir. Rəqs bir araya gəlmənin sevincini göstərən rəqəmlərlə davam edir.

 Azərbaycan rəqsləri ritminə görə 3 yerə ayrılır; ağır – “Mirzəyi”, “Turacı”, “Uzundərə”;

yüngül,şən – “Tərəkəmə”, “Ceyranı”, “Brilyant (rəqs);

şıdırığı – “Qaytağı”, “Qazağı”, “Xançobanı”.

Xalq rəqslərimizin nota salınması tarixi

1930 – cu illərdə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının Elmi-Tədqiqat Musiqi Kabinetinin yaradılmasından sonra Azərbaycan rəqslərinin nota salınması mümkün olmuşdur. Elmi Tədqiqat kabinetinə məhşur müğənnimiz, xalq musiqisinin dərin bilicisi Bülbül rəhbərlik etmişdir.

1937 – ci ildə müəllifi Səid Rüstəmov olan ” Azərbaycan rəqs havaları” adlanan ilk toplu hazırlanmışdır. Bu topluya məhşur rəqslərimizdən 30 rəqs daxil edilib.

Azərbaycanın tanınmış rəqqasə və rəqqaslarından Əminə Dilbazi, Afaq Məlikova, Roza Xəlilova, Təranə Muradova, Tamilla Məmmədova, Böyükağa Məmmədovu misal göstərmək olar . Öz ifalarında milli elementləri qoruyub saxlamaqla milli rəqsimizi inkişaf etdirərək yeni çalarlarla zənginləşdirənlərə Kamil Dadaşov, Böyükağa Atababayev və başqalarını misal göstərmək olar.