Limfa duyunleri
Səhiyyə müəssisələrində fiziki müayinələr zamanı limfa düyünlərinin tez-tez aşkarlanır. Müxtəlif mikroorqanizmlərlə yoluxma nəticəsində yaranan pozğunluqlar limfa düyünlərinin genişlənməsinin xoşxassəli problemlərinə misaldır, lakin revmatik xəstəliklər və ya həyati təhlükəsi olan xərçənglər də limfa düyününün şişməsinə səbəb ola bildiyi üçün bu şişkinliyin aşkarlanmasına laqeyd yanaşmaq olmaz.
Limfa düyünləri nədir?
İnsan bədənində qan dövranı kimi, yağlı maddələrin daşınması və bədənin müdafiəsi üçün cavabdeh olan başqa bir qan dövranı şəbəkəsi, limfa sistemi var. Stansiya və nəzarət nöqtəsi kimi işləyən limfa düyünləri limfa dövranını təmin edən limfa damarlarının üzərində yerləşir.
Normal limfa düyünləri (qovşaqları) diametri 1-15 mm olan kapsullaşdırılmış və yuvarlaq formalı toxumalardır. Onlar tez-tez limfa damarları boyunca qruplar şəklində tapılır və zəncir kimi görünən strukturlar yaratmaq üçün düzülür.
Limfa düyünləri bədənə aid olmayan yad maddələri tanımaq qabiliyyətinə malikdir. Antigen molekulları toxunulmazlığın stimullaşdırılmasının əsasını təşkil edir. Bədəndə mikroorqanizmlərin olduğunu göstərən antigenlər və müxtəlif yad maddələr limfa damarları vasitəsilə limfa düyünlərinə çatır və müdafiə hüceyrələri tərəfindən aşkar edilir. Daha sonra immunitet sistemi bu stimula lazımi reaksiya yaratmaq üçün müdafiə mexanizmlərini işə salır və bu mikroorqanizmlər və yad maddələr xaric olur.
Limfa duyunleri harada yerləşir?
İnsan bədənində təxminən 600 limfa düyünləri var. Buna görə bədəndə geniş yayılma göstərirlər:
- başın arxası
- Qulağın ön və arxa hissəsi
- Boyun önü və arxası
- Çənənin altında
- Yaxa sümüyünün yuxarı hissəsində
- Qoltuqaltı
- Dirsəklər ətrafında
- Qasıqlarda
- Diz ətrafında
Eyni zamanda, döş qəfəsinin ortasında və qarın boşluğunda daha dərin yerləşmiş limfa düyünləri var.
Limfa düyünləri niyə şişir?
EBV (Epstein Barr Virusu) və ya herpetik virus ailəsindəki virusların səbəb olduğu suçiçəyi və herpetik kimi viral xəstəliklər nəticəsində yaranan yoluxucu mononükleoz halında, genişlənmiş limfa düyünləri inkişaf edə bilər. İİV-in törətdiyi QİÇS klinikasında bütün bədəndə limfa düyünlərinin böyüməsi baş verir. Tənəffüs yollarında streptokok adlı bakteriyaların yaratdığı boğaz infeksiyaları səbəbiylə çənə altındakı limfa düyünlərində və boyun nahiyəsində böyümələr baş verə bilər.
Limfa düyünlərinin böyüməsi limfa düyünlərinə yayılan limfoma, leykoz və digər orqanlardakı xərçənglər nəticəsində görünə bilər.
Revmatik xəstəliklər, insanın müdafiə hüceyrələrinin öz toxuma və orqanlarına hücumu nəticəsində yaranan otoimmün xəstəliklər; Bədəndə karbohidratların və yağ strukturlu qidaların saxlanması ilə bağlı problemləri ifadə edən saxlama xəstəlikləri, müxtəlif dərmanlar və zəhərli maddələrə məruz qalma səbəbindən limfa düyünlərinin böyüməsi baş verə bilər.
Böyümüş limfa düyünündə hansı diaqnostik üsullardan istifadə olunur?
Fiziki müayinə zamanı həkim genişlənmiş limfa düyününün xüsusiyyətlərini qiymətləndirir. Bədənin ətrafındakı ölçüsü, qızartısı və ya istilik, həssaslıq, tutarlılıq və hərəkətliliyi qiymətləndirilir.
Tam qan sayımı, çökmə (ESR), qaraciyər və böyrək funksiyaları və viral və ya bakterial faktorun səbəb olduğu düşünülən limfa düyünlərinin böyüməsi, əsas xəstəliyi aydınlaşdırmaq üçün törədici olduğu düşünülən mikroorqanizmin laboratoriya testləri tələb oluna bilər.
Görüntü üsullarından biri olan ultrasəs müayinəsi həkim tərəfindən edilən fiziki müayinə və laborator müayinələrdən sonra aşkar edilən böyümüş limfa düyünlərinin müayinəsi üçün ilk olaraq tətbiq oluna bilər. Döş qəfəsi xəstəlikləri ilə bağlı şübhəli hallarda döş qəfəsinin rentgenoqrafiyası çəkilə bilər. Kompüter tomoqrafiyası və pozitron emissiya tomoqrafiyası (PET/CT) bədəndə genişlənmiş limfa düyünlərinin paylanmasını aşkar etmək üçün istifadə edilə bilən digər görüntüləmə üsullarıdır.
Anormal limfa düyünlərinin tapıntıları və bədxassəli xəstəliyi dəstəkləyən əlamətlər olduqda, əsas xəstəliyi aydınlaşdırmaq üçün biopsiya aparıla bilər. Limfa düyünlərində aparılan biopsiya proseduru eksizyonla həyata keçirilir. Eksizyonel termini şübhəli limfa düyününün bütövlüyünü qoruyaraq tam çıxarılması deməkdir və bu prosedur üçün adətən ən böyük limfa düyünləri seçilir. Çıxarılan limfa düyünündə mikroskopik, patoloji və histoloji müayinə aparılır.
Böyümüş limfa düyünləri necə müalicə olunur?
Limfa duyunleri xəstəliyin gedişatını və limfa düyünlərinin böyüməsində müalicə seçiminin əsasını müəyyən edir. Viral və ya bakterial infeksiyaların səbəb olduğu bölgədəki böyümələr dəstəkləyici müalicə və ya dərman istifadəsindən sonra geriləyə bilər. Ümumiyyətlə, bölgədəki böyümələr bütün bədəndəki böyümələrdən daha yaxşı bir izlənməyə malikdir. Şişmiş limfa düyünləri həssas və ağrılıdırsa, həmin nahiyəyə ilıq kompres qoymaq ağrıları aradan qaldıra bilər. Həkimin məlumatı daxilində istifadə edilən istirahət və ağrıkəsicilər simptomları idarə etmək üçün tətbiq oluna biləcək digər variantlardır.