Opera haqqinda melumat
Opera haqqinda melumat axtarışında olanlar doğru ünvandadır. Bir çoxlarının marağını çəkən opera ilk olaraq harada və necə yaranmışdır kimi sualların cavabı bu məqaləmizdə ətraflı şəkildə təqdim olunur. Opera haqqinda melumat ilə gəlin tanış olaq.
Operalar təmsili ehtiva edən böyük musiqi əsərləridir. Onların mövzuları səs və teatr sənətçiləri tərəfindən oxunub tətbiq edilir. Belı ki, mövzunu musiqi ilə oxuyurlar. Operalar üçün onu ən yüksək səsli musiqi əsəri adlandırmaq olar. İfaçı hər hansı bir tamaşada çıxış etmək istəyirsə, yüksək musiqi biliklərə və səs diapozonuna sahib olmalıdır. Klassik qərb musiqisi ənənəsinin ən mühüm hissələrindən biri olan opera, teatr əsərində tapılmalı olan bir çox elementləri ehtiva edir. Bundan əlavə, musiqi formasının və rəqsin daxililəşdiyi bir quruluşa malikdir.
Opera İntibah dövründə şənliklər, toylar, yığıncaqlar kimi mədəni tədbirlərin təqdimatında iştirak etməklə özünü göstərmətə başlamışdır. XVI əsrin ikinci yarısında meydana çıxan bu pyeslər səhnədə oynanılmadan, yalnız konkret mövzudan bəhs edən beşsəsli madrigalların səslənməsi formasında ifa olunurdu. Sonralar yaranan resitativ və stile reprezentativo səhnədən daha çox rol almaq, daha ifadəli və ifaçılıq anlayışını tətbiq etməyə başladı və bu, operanın yaranmasına səbəb oldu.
Türklərin ppera ilə tanışlığı Osmanlı imperiyasının sultanı III Muradın dövründə baş tutmuşdu. Avropaya göndərilən səfirlər ölkələrinə qayıdanda sultana operanı söylədikdə sarayda musiqili tamaşalar oynanılmağa başlanmışdır. Azərbaycanda isə operanı bizə ilk tanıdan Üzeyir Hacıbəyov olmuşdur.
Operanın tarixi
Operanın tarixi İntibah dövründən sonra İtaliya ərazisində görünən teatr növüdür. İlk opera nümunələrinin Politian’s Orfeo və ya pastoral adlı teatr janrından yarandığı güman edilir. Pastoral teatrlarda xorun müşayiəti ilə oxunan mahnılar və musiqilər də var idi. Ona görə də bu iddianın doğru olması ehtimalı var. Bununla belə, bəzi teatr tarixçiləri ümumiyyətlə operanın özlüyündə bir teatr forması olduğuna inanırdılar.
Florensiya ərazisində “Kamerata” adlı bir qrup musiqişünas yunanların qədim tarixinin səhnə əsərlərini təkrar oynamaq və yaşatmaq istəyirdi. 1595-ci ildə Defne adlı yunan pyesi əvvəldən axıra qədər şeir şəklində və musiqinin müşayiəti ilə oynanılır. 1637-ci ildə Venesiyada ilk böyük teatr olan opera nümayiş etdirildi və bu əsərlər müxtəlif tamaşaçılar tərəfindən yüksək qiymətləndirildi.
İngiltərə 1656-cı ildə ilk operası olan “Rodosun mühasirəsi”ni yazıb oynadı. Parisdəki böyük opera teatrı 1862-ci ildə başladı və 1874-cü ildə tamamlandı. Operanın komik teatrı 1898-ci ildə yaradılmışdır. Operanın oynanılacağı yerlər xüsusi strukturlar və sistemlər tələb etdiyindən strukturların inkişafı opera ilə birlikdə təmin edilib.
Opera nədir?
Mövzunu tarixdən, əfsanələrdən və mifologiyadan götürən musiqi əsəri opera adlanır. Rəqs və dekor kimi bir çox təsvir sənətini ehtiva edən səhnə əsəri oan operada, sözlərinin hamısı və ya bir qismi musiqiyə bəstələnmiş şəkildədir və ifa olunaraq tamaşaçılara təqdim olunur. Qədim dövrlərdən bəri mövcud olan opera, həmin dövrlərdə çox məşhurlaşsa da, təəssüf ki, bu gün layiq olduğu diqqəti ala bilmir. Sənətin bu qolu üçün çox acınacaqlı haldır ki, xüsusən də gənclər arasında operaya getməmiş, heç vaxt rast gəlməmiş insanlar var. Hətta operadan anlayan insanların hər gün daha da azaldığını desək yanılmarıq. Ən məşhur opera müğənniləri arasında Luciano Pavarotti, Kirsten Flagstad, Elisabeth Schwarzkopf və Leyla Gencer kimi adlar var.
Operanın hissələri hansılardır?
Operalar yazılı əsərlər üzərində qurulur. Onlara həm də bəstələmək, oxumaq və oynamaq üçün adlar və bəstəni ifa etmək üçün orkestr lazımdır. Opera əsasən iki hissədən ibarət olmalıdır. Bu bölmələrdən birincisi mövzunu təsvir edən və ümumiyyətlə şeir formasında yazılmış sözlərin olduğu hissədir. Bu hissə libretto adlanır. İkinci hissə musiqili hissədir.
Librettoların mövzuları əsasən tanınmış faciələrdən ibarət olur. Məşhurlaşmış operaların çoxu belədir. Adətən ümidsiz bir sevgi hekayəsindən, ölümlə bitən aldatmalardan bəhs edir. Musiqini orkestr ifa edir. Sənətçilər mahnılarını tək-tək və ya hamısını xorda oxuya bilərlər.
Musiqiyə əsaslanan operalar daha əhatəli və təfərrüatlıdır. Buraya rəqs, xor, başlanğıc və son kimi bölmələr daxildir. Bu bölmələri ümumi xüsusiyyətlərinə görə aşağıdakı kimi izah edə bilərik.
Uvertüra: İlk operalar ifa olunarkən tamaşa hələ başlamamışdı; Sinfoniya adlı qısa konsert verilirdi. Sonralar bu musiqini uvertüra adlandırdılar. Bu bölmə operanın mövzusunun xülasəsini əks etdirir. 3 hissədən ibarətdir və ümumiyyətlə orta hissə sürətli ifa olunur.
Reçitativ: Orkestrlə sıx əlaqədə, sanki danışan kimi sərbəst ifa olunur və ya oxunur. Bu hissə ariyaların yaranmasında mühüm rol oynayır.
Arya: Operada müəyyən insanların uzun müddət solo kimi oxuduğu hissədir. Ariyaların birinci hissəsi nitq formasındadır. İkinci hissə ritmik olur. Ümumiyyətlə andante tempində davam edir. Son hissə isə allergiya tempi ilə oxunur.
Xor: Aktyorların hamısının və ya əksəriyyətinin birlikdə oxuduğu ariya. Xoru təşkil edən səslər kişi xoru deyil, kişi xoru, qadın xoru deyil, qadın xoru adlanır. Xordakı insanların sayı bir neçə nəfərdən başlayıb 150, hətta 200 nəfərə qədər çata bilər.
Final: Operanın son hissəsidir. Bu bölmədə orkestr xor və solo səslərlə birlikdə oynayır və oxuyur. Adətən final həmişə təmtəraqlı şouya çevrilir.
Balet: Operanın uyğun vaxtlarında balerinaların ifa etdiyi rəqs tamaşaları. Balet prioritetdirsə, bu operalara birbaşa balet operaları deyilir.
Operanın növləri hansılardır?
Opera: Onlar kədərli mövzulardan ibarət mahnı və musiqili tamaşalardır.
Operakomik: Operaya komik elementlərin əlavə edilməsi ilə formalaşır. Buna opera buffa da deyilir.
AZƏRBAYCANDA OPERA
Azərbaycanda opera tarixi Üzeyir Hacıbəyovun adı ilə bağlıdır. 1908-ci il yanvarın 12-də (25-də)Üzeyir Hacıbəyov tərəfindən yazılan “Leyli və Məcnun” operası Hacı Zeynalabdin Tağıyev teatrında səhnələşdirilmişdir. Bu əsər şərq- müsəlman aləminin ilk opera əsəri hesab olunur. Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulana qədər milli opera, məhz, Üzeyir Hacıbəyovun – “Şeyx Sənan” (1909, opera), “Ər-arvad” (1909, operetta), “Rüstəm və Söhrab” (1910, opera), “O olmasın, bu olsun” (1911, operetta), “Fərhad və Şirin” (1911, opera) və s. kimi əsərləri sayəsində inkişaf etmişdir. 1910-cu ildə məşhur inşaatçı-mühəndis Bayev tərəfindən teatr binası tikilmişdir. 1918-ci il oktyabrın 18-də Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti bu binanı satın almış və dövlət teatrına çevirmək haqqında qərar qəbul etmişdir.
Lakin Azərbaycan operası təkcə Üzeyir Hacıbəyovun əsərləri ilə yekunlaşmamışdır. Görkəmli bəstəkarlardan olan Zülfüqar Hacıbəyov (“Aşıq Qərib” 1916), Müslüm Maqomayev (“Şah İsmayıl” 1919), Əfrasiyab Bədəlbəyli (“Nizami” 1948), Fikrət Əmirov (“Sevil” 1955) və digər bəstəkarlarımız da Azərbaycan opera sənətinə öz töhfələrini vermiş və tarixə adlarını qızıl hərflərlə yazdıra bilmişlər.
1911-ci il fevralın 28-nin Azərbaycan tarixində xüsusi yeri vardır. Belə ki, Bakıda Azərbaycan musiqi mədəniyyəti tarixinə Azərbaycanda musiqi professionalizminin formalaşması və milli opera janrının bünövrəsinin qoyulmasın kimi mühim addımlar atılmışdır. Bu opera sahəsində yeni mərhələnin başlanğıcı heaab olunur. Həmin gün sənaye sahibkarları olan Mailov qardaşlarının vəsaiti hesabına mühəndis N.Q.Bayev tərəfindən tikilən Böyük opera teatrının binası açılmışdır. O vaxtdan etibarən opera incəsənətində mühim hadisələr, inkişaflar baş vermişdir ki, həmin baş verən mühüm hadisələr bu teatrla bağlı olmuşdur.
Dünyaca məşhur opera evləri
Opera sevərlərin ən çox marağınl çəkən digər bir məqam da dünyaca məşhur opera evlərini görməkdir. Sizlər üçün bu siyahını təqdim edirik:
- Grand Opera, Paris, Fransa
- Sidney Opera Evi, Sidney, Avstraliya
- La Scala Opera Teatrı, Milan, İtaliya
- Kopenhagen Opera Evi, Kopenhagen, Danimarka
- Bolşoy Teatrı, Moskva, Rusiya
- Kral Opera Evi, London, Böyük Britaniya
- Metropolitan Opera, Nyu-York, ABŞ
- Colon Opera Evi, Buenos Ayres, Argentina
- Mariinski Teatrı, Sankt-Peterburq, Rusiya
- San Karlo Opera Evi, Neapol, İtaliya
- Versal Kral Operası, Versal, Fransa
- Margrave Opera Teatrı, Bayreuth, Almaniyav
- Estates Teatrı, Praqa, Çexiya
- Macarıstan Dövlət Opera Teatrı, Budapeşt, Macarıstan
