Su haqqinda melumat

Su haqqinda melumat sahibi olmaqla, onun necə faydalı olduğunu bir daha öyrənə bilərsiniz. Son zamanlar dünyada su qıtlığının yaşanması müşahidə olunur. Bu səbəblə sudan maksimum az istifadə etməli olduğumuzu alimlər tez-tez xatırladırlar. Tehsil.com.az-da su haqqinda melumat daha geniş şəkildə təqdim olunur.

 Su canlıların yaşaması üçün zəruri olan və buna görə də həyati əhəmiyyət kəsb edən yer üzündəki ən möcüzəvi maddədir. Fiziki cəhətdən tədqiq edildikdə qoxusuz, rəngsiz və dadsız olan suyun canlılar üzərində, xüsusən də insan həyatında əhəmiyyəti çox böyükdür.

İnsan bədəni əsasən sudan ibarətdir. Bədənimizdəki suyun nisbəti həyat boyu dəyişir. Yeni doğulan körpənin bədən çəkisinin 75%-i sudan ibarət olur. Bu nisbət uşaqlarda 70%, böyüklərdə 60%, yaşlılarda isə 50% təşkil edir. Yetkin bir insanın gündə 2-3 litr suya ehtiyacı var, bunun bir hissəsi qida ilə qarşılanır.

Gündə nə qədər su içmək lazımdır?

İnsan orqanizmində geri qaytarılan (qəbul edilən və itirilən) suyun gündəlik miqdarı 1,5-2 litr civarındadır. Lakin bu miqdar hər insanda eyni olmur. Çəkiyə əsasən gündəlik daxilə qəbul ediləcək suyun miqdarı dəyişir. İnsan bir gündə ən azı sidiklə xaric etdiyi su qədər maye qəbul etməlidir. Əks halda orqanizmdə daha az su istehlakının mənfi təsirləri yaranacaq və bu vəziyyətin yaratdığı bəzi xroniki xəstəliklər meydana gələcəkdir. Artıq suyun zərərli olmasını sübut edəcək bir fakt olmasa da, susuzluq ciddi xəstəliklərə səbəb ola bilər. Ən böyük müzakirələrdən biri də bu suların təmiz olub-olmamasıdır. Şüşələrin istehsalında istifadə olunan maddə çoxlu uçucu maddələr buraxır ki, butulkaya su doldurulduqda bu maddələr suda həll olur. Lakin plastik butulkalarda satılan suyu daşımaq asan olduğu üçün hamımız istifadə edirik. Bu butulkalarda uzun müddət saxlanılan suyun ziyanı daha çoxdur, nəinki həmin suları içmək.

Bir çox insan idman zalına getdikdə, yürüyüşə çıxdıqda özü ilə bərabər su aparır. İdman zamanı bədəndə suyun miqdarı azaldığı üçün bu nisbət içməli su ilə balanslaşdırılmalıdır. Əgər tarazlıq qorunmazsa, bədən yorulur və tükənir. Lakin mütəxəssislər suyu birdən-birə deyil, idman zamanı vaxtaşırı olaraq tədricən içməyi məsləhət görürlər.

Suyun tərkibindəki mineralların arıqlamağa kömək etdiyi danılmaz bir həqiqətdir. Bu səbəbdən də dieta saxlayan insanlar suya çox üstünlük verirlər. Yeməkdən əvvəl su içmək aclığı bir qədər azaldır. 

Suyun faydaları

• Su bioloji həlledicidir və həlledici rolu ilə vitamin və mineralların orqanizmdə həm daşınmasını, həm də həllini təmin edir.
• Dərinin nəmləndirilməsində, toksinlərin çıxarılmasında və orqanizmin təmizlənməsində əsas rol oynayır.
• Bədən istiliyinin tənzimləyir.
• Böyrəklərin fəaliyyətini asanlaşdırır.
• Bir sürtkü maddəsi olduğu üçün bir çox orqanların düzgün işləməsinə kömək edir.

Suyun insan orqanizmindəki rolunu belə sıralamaq olar:

• Beynin 75%-i sudur. 
• Sümüklərin 22%-i və əzələlərin 75%-i sudur.
• Bədən istiliyini tənzimləyir.
• Həyati vacib orqanları qoruyur və yastıq rolunu oynayır.
• Bütün hüceyrələrə qida və oksigeni daşıyır.
• Qanın 92%-i sudur.
• Nəfəs almaq üçün su lazımdır.
• Nəfəs almaq üçün oksigeni nəmləndirir.
• Qidaların enerjiyə çevrilməsinə kömək edir.
• Qida maddələrinin udulmasına kömək edir, tullantıları aradan qaldırır.

Qeyd etdiyimiz kimi, son illər içməli su ehtiyatları xeyli azalmışdır.Dünya əhalisinin 40%-nin yaşadığı 80 ölkə artıq su çatışmazlığından əziyyət çəkir. 1940-1980-ci illər arasında sudan istifadə iki dəfə artdı. Buna səbəb əƏhalinin sürətlə artması və su ehtiyatlarının daimi olması idi. Dünyada mövcud olan suyun həcmi 141 milyard m3-dir. Bu miqdar yer səthindən 3 km məsafədədir. 

Suyun 98%-i okeanlarda və daxili dənizlərdədir. Lakin duzlu olduğundan içməli su, suvarma və sənaye məqsədləri üçün istifadəyə yararlı deyil. Dünyadakı suyun yalnız 2,5%-i şirin sudur. Bunun 87%-i buzlaqlarda, torpaqda, atmosferdə, yeraltı sularda olur.

Şirin suyun ən mühüm mənbəyi yağışdır. Qlobal illik yağıntı 500 min m3, yer üzünə düşən yağıntı isə hər il eyni miqdardadır. Ölkəmizdə şirin su ehtiyatları kifayət qədər məhduddur və yalnız ehtiyacı ödəyir.

Su Olmasaydı

Su olmasaydı, həyat da olmazdı. İnsan bədəninin təxminən üçdə ikisi sudan ibarətdir. Bundan əlavə, qidaların, xüsusilə də tərəvəz və meyvələrin böyük bir hissəsini su təşkil edir. Günəşin istiliyi dəniz suyunun səthində buxarlanmaya səbəb olur və su buxarlanır və digər minerallar qalır və bu minerallar aşağıda olan su ilə qarışır. İçməli suyun asan içilməsi üçün suyun tərkibində müəyyən miqdarda həll olunmuş qazlar və minerallar olmalıdır. Bitkilər transpirasiya adlanan proses nəticəsində torpaqdan suyu udur və onun bir hissəsini yenidən atmosferə buraxır. 

Müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunan suyun növləri

Su dedikdə ağlımıza adətən içməli su gəlsə də, bu belə deyil. Suyu əsas növlərə bölmək olar:
Şüşələrə doldurulmuş su : İnsan istehlakı üçün uyğun, təhlükəsiz və uyğun antimikrob maddələrdən başqa heç bir maddə əlavə edilmədən doldurulmuş, şüşələrdə və ya digər qablarda saxlanılan sudur.
Qrunt suları : Səth suları ilə birbaşa əlaqə yaratmayan, Yer səthinin altındakı doymuş su qatında olan, təzyiqi atmosfer təzyiqinə bərabər və ya ondan çox olan sudur. 

Artezian Suyu: Məhdud su təbəqəsi adlanan və su səviyyəsi yeraltı su qatının yuxarı səviyyəsindən yüksək olan su qatını deşməklə əldə edilən quyu suyudur.
Mineral su: Bu sular quyunun qazılması və ya mənbədən doldurulması nəticəsində, geoloji və fiziki mühafizə altında saxlanılan sulardır. Qrunt sularından alınan ümumi həll olunmuş bərk maddələrin miqdarı 250 ppm-dən az olmayan sulara mineral sular deyilir. Bu suların tərkibində həll olunmuş mineral duzlar, elementlər və qaz var. Mineral suları digər sulardan fərqləndirən xüsusiyyət ondan ibarətdir ki, mənbədən əldə edilən kimi tərkibində minerallar və mikroelementlər digər sulara nisbətən müəyyən miqdarda çox olur. Tərkibində 500 ppm-dən az mineral olanlara “aşağı mineral sular”, 1500 ppm-dən çox olanlara isə “yüksək mineral sular” deyilir.
İşlənmiş İçməli Su: İçməli su dezinfeksiya, filtrasiya, çökdürmə, təmizlənmə və s. proseslərdən keçib, Nazirlik tərəfindən təsdiq edilmiş etiketləmə tələblərinə cavab verən və satış üçün qablaşdırılaraq bazara çıxarılan qrunt sularıdır.

Bulaq suyu : Bulaq suyu  müəyyən keyfiyyətlərə malik, etiketləmə tələblərinə cavab verən, qablaşdırılaraq satış üçün bazara çıxarılan qrunt sularıdır.

Qazlı Su : Emal edildikdən və karbon qazı dəyişdirildikdən sonra mənbədən əldə edildiyi kimi eyni miqdarda karbon dioksidi ehtiva edən sudur.
Steril/Sterilləşdirilmiş Su:  Sterillik testlərinin tələblərinə uyğun olaraq hazırlanmış sudur.

Quyu Suyu : Qazma, qazma və ya digər növ quyularla yeraltı su qatına (su qatına) çataraq alınan sudur.

Susuzluğu Yatırtmağın Yolları və Önəmi

Gün ərzində bədənimiz tərəfindən itirilən suyu bərpa etməyin ən yaxşı və ən sağlam yolu su içməkdir. Bir çox maye orqanizmin su ehtiyaclarını ödəsə də, bədən funksiyalarını tənzimləmək üçün suyun yerini verə bilməz. Su ehtiyacımızı ödəyəcəyi düşüncəsi ilə içilən çay, qəhvə, kola kimi qazlı içkilər orqanizmdən xaric edilən sidiyin miqdarının artmasına və orqanizmdən su itkisinə səbəb olur. Ona görə də çalışmaq lazımdır ki, bu kimi əlavə içki növlərindən maksimum az istifadə edəsiniz.

İnsanların içməli olduğu su miqdarı bədən çəkisi və fəaliyyətinə görə dəyişsə də, zərərli maddələrin xaric olmasını təmin etmək üçün gündə 8-10 stəkan su istehlak edilməsi tövsiyə edilir.
Yetkin bir qadın üçün gündə 2 litr, yetkin kişi üçün isə gündə 2,5 litr su istehlak etməyi tövsiyə edir. 

Suyun təəccüblü xüsusiyyətləri

Bütün məlum mayelər temperaturu azaldıqca kiçilir və həcmini itirirlər. Həcmi azaldıqca sıxlıq artır və beləliklə soyuq hissələr ağırlaşır. Məhz bu səbəbdən də maye maddələrin bərk halları maye hallarından daha ağırdır. Ancaq qeyd edək ki, bütün məlum olan mayelərdən fərqli olaraq, su müəyyən bir temperatura (+ 4 ° C) çatana qədər büzülür. Daha sonra birdən genişlənməyə başlayır. Donduqda daha da genişlənir və buna görə də suyun bərk halı maye halından daha yüngüldür. Yəqin ki, buzun suyun üzərində üzdüyünü hər kəs görüb. Halbuki o “normal” fizikaya görə suyun dibinə batmalı idi. Suyun bu xüsusiyyəti Yer kürəsindəki, çaylar, dənizlər üçün çox vacibdir. Əks halda, Yer üzündəki suyun çox hissəsi tamamilə donardı, göllərdə və dənizlərdə həyat qalmazdı. Suyun gizli istilik və istilik tutumunun digər mayelərə nisbətən çox yüksək olması da dənizlərin qurudan daha gec isinib soyumasına şərait yaradır. Bu səbəbdən, yer üzündə quruda ən isti və ən soyuq yerlər arasında temperatur fərqləri 140°C-ə qədər olduğu halda, dənizlərin temperatur fərqi ən çox 15-20°C arasında dəyişir. 

Suyun istilik keçiriciliyi, yəni istilik keçirmə qabiliyyəti hər hansı digər məlum mayedən ən azı dörd dəfə yüksəkdir. Buz və qarın istilik keçiriciliyi isə aşağıdır. Suyun bu xüsusiyyəti də çox mühüm rol oynayır. Suitilər, pinqvinlər və digər arktik heyvanlar beləliklə dənizin üstündəki buzu deşərək aşağıda suya çata bilirlər.

Suyun bu unikal termal xüsusiyyətləri sayəsində suyun temperaturu digər canlıların dözə biləcəyi həddə qalır. 

Suyun saxlanması

Su istehlakında diqqət yetirilməli olan digər bir məsələ dəsuyun saxlanma qaydasıdır.
Su sərin mühitlərdə, günəş işığından uzaq və quru mühitlərdə saxlanmalıdır. 

İslamda su

İslam aləmində su haqqında da çox sayda fikirlər söylənmiş, möcüzəvi olduğu ilə bağlı ayətlər nazil olmuşdur.

“O kəslər ki, göylərin və yerin yaradılmasında, gecə ilə gündüzün bir-birinin ardınca gəlməsində, insanlar üçün faydalı olan dənizdə üzən gəmilərdə, Allahın göydən  endirdiyi suda və yeri öldükdən sonra diriltməkdə düşünürlər. , orada hər cür canlının yayılma yolu, küləklər və yerlə göy arasında hökmran olan buludlar . ” (Bəqərə, 2/164)

“Demək; İçdiyiniz suyu buluddan endirən sizsiniz, yoxsa Biz endiririk? Əgər istəsəydik, onu acı edərdik. Hələ də minnətdar deyilsən? ” (Vâkıa, 56/68-70)

“ De; Əkdiyini yığan sizsiniz, yoxsa biz bitiririk? Əgər istəsəydik, onu quru bir zibil edərdik və siz də təəccüblənərdiniz”. (Vâkıa, 56/63-65)

“Küləkləri göndərən və buludları hərəkətə gətirən Allahdır. Beləcə Biz onları ölü yerə göndəririk və öldükdən sonra yer üzünə dirildirik. Ölülərin dirilməsi də belə olacaq”. (Fatir, 35/9) 

“Allah göydən su endirdi və onunla yeri öldükdən sonra diriltdi. Şübhəsiz ki, bunda (haqqı eşidən) dinləyənlər üçün bir ibrət vardır”. (Nəhl, 16/65) Hədid surəsindəki bir ayədə belə buyurulur:

“Bilin ki, Allah yeri öldükdən sonra dirildir. Həqiqətən, biz ayələri sizə izah etdik ki, anlayasınız”. (Hədid, 57/17)

“Məgər onlar bizim quru və boş yerlərə su çatdırdığımızı, onunla heyvanlarının və yedikləri məhsulu yetişdirdiyimizi görmədilərmi? Məgər hələ də görmürlər?” (Səcdə, 32/27) 

Eyni zamanda İslam alimləri suya üfürərək oxunaraq duaların daha təsirli olduğunu, hətta dua oxunan zaman suda müxtəlif dəyişikliklər baş verdiklərini göstərmişlər. İnsan orqanizminə bu suyun faydalı olduğunu da söyləyirlər.