Qarabag atlari haqqinda melumat

Qarabag atlari haqqinda melumat ilə tanış olacağıq. Doğma Qarabağımız saysız-hesabsız nemətləri ilə dünyaya səs salmışdır. Zəngin torpağı ölkəmizə çox sayda sərvət qatmışdır. Onlardan biri də atlar. El arasında “at muraddır” deyimi boş yerə yaranmamışdır. İnsanların ən yaxın dostu hesab olunan canlılardan biri atlardır. Atlar sahiblərinə hər zaman sadiq olur, çətin anlarda sahiblərinin köməyinə gəlirlər. Mükəmməl Qarabağ atları isə nəinki Azərbaycanda eləcə də dünyada tanınır. Hətta qədim dövrlərdə başqa ölkədən qonaq gəlmiş yüksək vəzifəlilərə Qarabağ atları hədiyyə olunurdu. Qarabag atlari haqqinda melumat toplayaraq bu atlar haqqında dərin bilikıərə sahib ola bilərsiniz.

Qarabag atlari haqqinda malumat

Nadir cins atlardan hesab olunan Qarabağ atları Azərbaycanda yaşayır. Hətta bu atların genlərinin qonşu Türkmənistandan olan Axal Teke adlı at cinsi ilə eyni olması da deyilir. Dözümlü və güclü qaçış gücünə sahib olduğu üçün yarış atı olaraq da yetişdirilir. Təəssüf ki, təmiz cins Qarabağ atlarının sayı çox az sayda qalmışdır. Əsl Qarabağ ata tarix boyu Axal Təkə, Kərbədinər, Ərəblər və indi nəsli kəsilmiş türkmən atı ilə yetişdirildiyi üçün indiki vaxtda təmiz cins tapmaq müşkül məsələyə çevrilmişdir.

Qarabağ atçılığının “qızıl əsri” XVİİİ-XIX əsrlər hesab olunur. Məhz bu dövrdə cinsin ən tipik nümunələri Qarabağ xanları Pənah xanın, İbrahim xanın, Mehdiqulu xanın, Cəfərqulu xanın və Xurşidbanu Natəvanın (Usmiyevlərin) zavodlarında yetişdirilib.

Ağdam, Bərdə, Ağcabədi, Beyləqan, Şuşa, Хocalı, Хocavənd, Tərtər, Cəbrayıl, Füzuli və Kəlbəcər rayonlarının ərazilərində daha geniş yayılmışdı.

QARABAĞ ATININ XÜSUSİYYƏTLƏRİ VƏ XÜSUSİYYƏTLƏRİ

Qarabağ atları enerjili, sürətli və çevik atlardır. Eyni zamanda, onlar çox möhkəm, dözümlü atlar hesab olunurlar. Dağ atları kimi çox möhkəm ayaqlıdırlar, çöl atları kimi sürətli olmaları ilə parlayırlar.

NADİR QARABAĞ ATININ İSTİFADƏSİ

Vətənimizdə Qarabağ atlarından əsasən at yarışları üçün, ya da ilkin olaraq yük və minik atları kimi istifadə olunur. Onların dözümlülüyü və arxayınlığı onları yaxşı istirahət tərəfdaşları və güclü dözümlü atlara çevirir.

Nadir və nəsli kəsilməkdə olan Qarabağ Atı-nın hazırkı vəziyyəti

Təəssüf ki, Avropada və xaricdə cins statusu nisbətən naməlum olduğuna görə Qarabağ Atı nəsli kəsilməkdə olduğunu elan edən rəsmi status yoxdur. DAD-IS-də deyilir: “Azərbaycanda atların yerli genetik ehtiyatlarının yaxşılaşdırılması üçün damazlıq fəaliyyətləri məqsədlə Ağdam atçılıq təsərrüfatı yaradılmışdır. 2003-cü ildə, 2002-ci ilə qədər Ağdam atçılıq təsərrüfatında cəmi 120 at, o cümlədən 39 damazlıq madyan var”.

Qarabağ atları Asiya  və Qafqazda ən qədim at cinsi hesab edilir.  Bu atlar nəsli tükənmək təhlükəsi ilə üzləşsə də, 1948-ci ildə Ağdamda  “Qarabağ atçılıq zavodu”-nun yaradılması sayəsində yenidən artmağa başladılar. Zavodun məşqçisi Natiq Orucovdur. O mediaya  açıqlamasında Qarabağ atlarının fərqli xüsusiyyətlərindən danışıb:

   –Qəhrəmanlıq rəmzi olan Qarabağ atları cinsi bu gün də yetişdirilir. At məğrurluq, dözümlülük və əzəmət rəmzidir. Dünyada tanınan 260 at növündən fərqlənən Qarabağ  atları həm soyuq, həm də isti iqlimə tez uyğunlaşır, sürətinə görə xüsusi seçilir. Qarabağ atını digər atlardan fərqləndirən əsas əlamətlər yalı və quyruğunun tünd-şabalıdı rəngdə olması, özünün isə  parıldayan narıncı rəngə çalmasıdır.

   Qarabağ atları bir çox beynəlxalq sərgilərdə təmsil olunmuş və hər zaman da yüksək yerlər qazanıblar. Xan qızı Natəvana məxsus “Əlyetməz” adlı at 1867-ci ildə Ümumrusiya at sərgisində, “Xan” ləqəbli at isə həmin il Fransada keçirilən sərgidə mükafat almışdı. “Xan” ləqəbli Qarabağ atını görən fransız qadınları onun rənginə valeh olmuş və saçlarını kürən rəngində boyamağa başlamışlardır. Gözəl görünüşü ilə həmişə seçilən Qarabağ atlarını görüb, ona vurulmamaq isə mümkünsüzdür.

 Qarabağ Atlarının adları

Qarabağ atlarının 4 növü vardır:

• Maymun,
• Qarnıyırtıq,
• Əlyetməz (Ceyran)
• Toxmaq.

Bu atlar yüksək sürəti ilə seçilir.  Qarabağ atı hündür və çevikdir, möhkəm bədən quruluşuna malikdir. Alın və burun sümükləri yaxşı inkişaf etmiş, gözləri qabarıqdır. Boynu isə orta uzunluqda, hətta bir qədər də gödək və hündürdür.

Qarabağ atını digər atlardan fərqləndirən əsas əlamət nədir bilirsinizmi? Bu atlar parıldayan narıncı rəngdədir. Yalı və quyruğunun ucu qızarmış, tünd-şabalıdı rəngdə, dərisi nazik, tükləri yumşaq və parıltılı olduğu üçün füsünkar görünüşə sahibdir.

QARABAG ATİ QİYMETİ

Qarabag ati qiymeti digər at cinslərindən çox yüksəyə təklif olunur. Atların qiyməti 2 min manatdan başlayaraq 10 min manata qədər arta bilir.

Qarabağ Atcılıq Kompleksindən bildirilir ki, “İldə 25 baş atın satışı nəzərdə tutulur. Artım  50 baş olur. Atlar təbii cütlüklə artırılır. Dünyada 265 at növü var, onun 2-i Azərbaycandadır. Bunlardan biri Qarabağ ayğırı, digəri isə Dilbaz atıdır”.

Atlar haqqında maraqlı məlumatlar

“At” ifadəsinin xalq arasında mənası çox genişdir. At insanlara xidmət edən heyvanların ən bacarıqlısı və qiymətlisidir. Köhnə döyüş meydanlarında xalq köməkçisi, yük daşımaqda qulluqçusu; Yarış, cirit atma, hasardan tullanma və ov idmanlarında sevinc və həzzin tərəfdaşıdır. O, silah səsinə və qrupun səsinə asanlıqla öyrəşir. Erkəyə ayğır, daşıyana at, dişisinə madyan, nəsli tay, yeni doğulan körpə qulluqçu, əməliyyat sonunda xayası çıxarılan (burkulan erkək at) yoxc adlanır.

Atlar mədəsi və bağırsaqları özünəməxsus olsa da, gövşəyə bilmir. İnsan kimi bir parça olan mədələrinin həcmi 10-19 litrdir. Öd kisəsi yoxdur.

Bir atın beyninin çəkisi təxminən 650 qramdır. Təxminən 20 metr nazik və 10 metr qalın bağırsağa malikdir. Orta hesabla gündə 3-8 kq. taxıl yemi və 5-35 kq. Ot və samandan ibarət yeməkdən təxminən 42-62 saat sonra və gündə 10-12 dəfə nəcis edirlər. Nəcisin ümumi miqdarı 9-15 kiloqrama çatır. Kor bağırsaq 25-30 litr su tutmaq üçün kifayət qədər böyükdür və rezervuar rolunu oynayır. Gündə orta hesabla 20-40 litr su 15-30 dəqiqə ərzində dağılır. Gündə 4-5 dəfə və 4-10 litr sidiyə gedə bilir. Yenə gündə 5-7 litr maye tərlə atılır. Mədəsinin yemək borusu ilə birləşdiyi xüsusi quruluşa görə qusdura bilməz. Qusma əlamətlərinin göstərilməsi onların ölümə yaxın olduqlarını göstərir.

Erkəyin 40 dişi, dişinin isə 36 dişi var. Onun altısı yuxarı və aşağı çənələrdə olan on iki kəsici diş və hər çənədə on iki olan 24 əzmə dişi var.

At necə aya dogur?

Atın hamiləlik müddəti 11 ay və ya 48-49 həftə, yəni 320-340 gündür və adətən buzov doğur. Bala gözləri açıq doğulur və bir saatdan sonra ayağa qalxaraq anasının ardınca getməyə başlayır. Laktasiya müddəti 20-24 həftə və ya 5-6 aydır. Mareslərdə qızdırma yazda başlayır və orta hesabla 5-7 gün davam edir. Təxminən üç həftəlik dövrlərlə yazın ortalarına qədər təkrarlanır.

Normalda, istirahətdə dəqiqədə 8-16 dəfə nəfəs alır və tənəffüs edilən hava 35 litrdir. Normal nəbz tezliyi 28-40, qanın miqdarı atın çəkisinin 1/8 hissəsidir. Bədən istiliyi 37,5-38,5 dərəcədir.

Əgər erkək eşşək və madyan cütləşərsə, qatır alınır. “Bərdo” adlanan qatır növü, ayğır atı dişi eşşəklə cütləşdirməklə əldə edilir. Hər iki hibrid öz aralarında çoxalmır. Qatır bardodan daha davamlıdır.

Atlar böyüməsini 4-5 yaşında tamamlayır. Ətraf mühitin təsirindən asılı olaraq orta hesabla 25-30 il (ən güclü dövrlər 5-16 yaş arası) yuxu görüb yaşaya bilirlər. Onların uzunömürlülüyünə yaxşı qulluq, yaxşı qidalanma və müntəzəm iş təsir göstərir.