Bank nədir?
Bank nədir? Bank əmanətləri qəbul edən, bu əmanətlərdən müxtəlif kredit əməliyyatlarında ən səmərəli şəkildə istifadə etməyi qarşısına məqsəd qoyan və ya əsas fəaliyyət predmeti müntəzəm olaraq kredit almaq və ya vermək olan iqtisadi qurumdur. Başqa sözlə desək, bank pul, kredit və kapitalla bağlı hər cür əməliyyatları həyata keçirən və tənzimləyən, bu sahədə fiziki və ya ictimai şəxslərin və təsərrüfat subyektlərinin hər cür ehtiyaclarını ödəmək üçün fəaliyyət göstərən iqtisadi vahiddir.
Ən sadə tərifi belə verə bilərik: Banklar faizlə pul verən və alan, kreditlər, endirimlər, valyuta əməliyyatları həyata keçirən, seyflərində pul, qiymətli sənədlər və mallar saxlayan və digər iqtisadi fəaliyyətlə məşğul olan qurumlardır.
Bankın yaranma tarixi
Bank sözü italyanca banca sözündən dilimizə keçmişdir. Kassa pul dəyişdirmək üçün yer deməkdir. Bank işinin tarixi inkişafı pul anlayışının inkişafı ilə sıx bağlıdır. Bilinən ən qədim bank Mesopotamiyadakı Qırmızı Məbəddir. Hamurabi qanunlarında bank əməliyyatlarının necə aparılması, borcların necə yığılması, komissiyaların necə müəyyən edilməsi ilə bağlı müddəalar var idi. Sonrakı əsrlərdə bankçılıq varlı ailələrin mübarizə aparmağa başladığı bir mövzuya çevrildi.
Müasir mənada bank işinin effektivliyini göstərən ilk bank 1609-cu ildə qurulan Amsterdam Bankıdır. Venesiya Bankı 1637-ci ildə yaradılıb. Başqa ölkələrdə olduğu kimi burada da bankçılıq ilk dəfə XV-XVI əsrlərdə pul dəyişdirənlərin və seyflərin inkişafı ilə yaranmışdır. 19-cu əsrdə banklar təsərrüfat və kommersiya fəaliyyətinin köməkçisinə çevrilmiş və hətta bu fəaliyyətlər də böyük ölçüdə tənzimləyici qurumlara çevrilmiş, fəaliyyət sahələrinə görə ixtisaslaşmağa başlamışlar.
Avropada ilk universal effektiv bank 13-cü əsrdə fəaliyyətə başlamış, o, Florensiyada kommersiya bürosuna yüksəlmişdir və hazırda bank əməliyyatları tənzimlənir. Əvvəllər əmtəə treyderləri, brokerlər və ya yükgöndərənlər kimi mövcud olan ilk banklar maliyyə işləri üzrə kreditlər və depozitlər ayıran bank xidmətləri təkliflərinə çevrilmişlər.
Bu gün Azərbaycanda, dünyanın bir çox ölkəsində olduğu kimi, iki səviyyəli bank sistemi fəaliyyət göstərir. Birinci səviyyə, kredit təşkilatları arasında hesablaşmalar aparan və onların fəaliyyətini tənzimləyən Mərkəzi Bank ilə təmsil olunur.
İkinci səviyyə isə təşkilat və fiziki şəxslərə maliyyə xidmətlərini göstərən kommersiya banklarından ibarətdir.
Banklar necə qazanır?
Banklar depozit kimi cəlb etdiyi vəsaiti kredit kimi satır. Qazandıqları gəlirdən həm öz xərclərini çıxarır, həm faizlərini ödəyir, işçilərinə əməkhaqqı verir. Vergilər ödəyir, həmçinin öz səhmdarlarına divident də ödəyirlər. Bankların müştərilərə verdikləri kredit nəticəsində müştərinin bank qarşısında borc öhdəliyi yaranır. Bankların həyata keçirdiyi kredit əməliyyatları isə onların aktiv əməliyyatlarını əmələ gətirir.
Bankın vəzifəsi:
Bankların əsas vəzifəsi kreditorlardan borc alanlara, alıcılardan satıcılara pul vəsaitinin yönəldilməsində vasitəçilik etməkdir.
Banklar keçirdikləri əməliyyatların xarakterinə görə emissiya və kommersiya, verilən kreditlərin xarakterinə görə uzunmüddətli və qısamüddətli, mülkiyyətin xarakterinə görə əsasən dövlət, səhmdar, kooperativ, bələdiyyə və qarışıq banklara bölünürlər. Bank sistemi pul vəsaitlərinin mərkəzləşməsini və onların borc kapitalına çevrilməsini tənzimləyir.
