Aprel döyüşləri haqqında məlumat
1994-cü ildə Ermənistanla Azərbaycan arasında atəşkəs sazişi imzalansa da, sərhəd xəttində zaman-zaman intensivliyi artan münaqişələr davam edirdi. Bu münaqişələrdən ən əhatəlisi 2-5 aprel 2016-cı il tarixləri arasında baş vermiş Dördgünlük Müharibədir. Dördgünlük müharibə Azərbaycan-Ermənistan probleminin həllinə marağın azaldığı bir vaxtda Qarabağ məsələsini yenidən beynəlxalq gündəmə gətirərək, müharibə variantının faktiki olaraq ortadan qalxmadığına diqqəti cəlb etdi. Əslində, Azərbaycan 2020-ci il sentyabrın 27-dən noyabrın 10-na kimi baş vermiş müharibədə ərazisinin böyük bir hissəsini erməni işğalından azad etməyə nail olduqdan sonra rayon sakinlərinin geri qaytarılması istiqamətində işlərə başlanılıb. Dördgünlük müharibədən sonra Azərbaycan ictimaiyyətində “Böyük Qayıdış” kimi qələmə verilən Çocuq Mərcanlı kəndinin qəsəbəyə açılması İkinci Qarabağ müharibəsində işğaldan azad edilmiş şəhərlərin yenidən qurulması üçün pilot layihə rolunu oynadı. Bu araşdırmada Çocuq Mərcanlı kəndinin qeyd olunan simvolik mənası əsasında müharibədən sonrakı dövrdə işğaldan azad edilmiş torpaqların məskunlaşmaya açılması istiqamətində həyata keçirilən fəaliyyətlər və qayıdış siyasətinin yenidən doğuş hekayəsinə çevrilməsinin mümkünlüyü təhlil edilir.
Aprel doyusleri haqqinda melumat
2016-cı ildə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin düşmən üzərində qələbəsi müasir dövlətimizin tarixinə aprel döyüşlərinin şücaəti kimi yazılıb. Ötən dörd il ərzində bu hərbi qələbənin müxtəlif aspektləri geniş şəkildə təhlil edilib.
Düşmən ölkəmizə qarşı dəfələrlə hərbi təxribatlar törədib, hətta hərbi-hava qüvvələrinin iştirakı ilə irimiqyaslı hücumlar təşkil edib, Azərbaycan ərazisində icazəsiz və qanunsuz hərbi təlimlər keçirib. Dağlıq Qarabağdakı separatçı rejim Azərbaycanın suveren hüquqlarını pozaraq regionda “seçkilər” və “referendumlar” təşkil edib. Dünya ictimaiyyəti, o cümlədən ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrləri bu “seçkilər”in qondarma olduğunu və nəticələri tanımadıqlarını bəyan ediblər. Nəhayət, Ermənistanın 31 mart – Azərbaycanlıların Soyqırımı Günündə Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində qondarma “seçkilər” keçirməsi otuz dövlət və beynəlxalq təşkilat tərəfindən kəskin şəkildə pisləndi. Bu dövlət və təşkilatlar, o cümlədən ATƏT, Avropa İttifaqı, Avropa Parlamenti, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı, NATO, ATƏT Parlament Assambleyası, Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurası, Qoşulmama üzrə Fəaliyyət Mərkəzinin Əlaqələr Ofisi və GUAM seçkiləri qanunsuz elan edib.
Azərbaycanın müstəqilliyinin ilk illərinə nisbətən vəziyyət tamamilə dəyişib. Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi: “Biz Azərbaycan həqiqətlərini dünya ictimaiyyətinə daha geniş şəkildə çatdırırıq və çatdırmalıyıq.
Burada medianın rolunu yüksək qiymətləndirirəm, iş davam etdirilməlidir. Əlbəttə, mən əminəm və bilirəm ki, biz Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsində ciddi dönüş yaratmışıq. Çünki keçmişdə – hökumət, dövlətlərarası münasibətlərdə, həmkarlarımla keçirdiyim çoxsaylı görüşlərdə belə olub. Hamı bilirdi, etiraf edirdi, xəritəyə baxanda aydın görünürdü ki, işğalçı kimdir, işğalın qurbanı kimdir. Lakin bu məlumat siyasətçilərin əlində demək olar ki, monopoliya idi…”
Beləliklə, 2016-cı ilin aprel döyüşləri aşağıdakı mühüm xüsusiyyətləri ilə Azərbaycan xalqının dövlət tarixində şərəfli yer tuta bilmişdir:
– Prezidentin ətrafında xalqın birliyi və birliyi;
– Ordu quruculuğu sahəsində nailiyyətlər;
– Silahlı Qüvvələrin peşəkar vəziyyəti;
– vətəndaşların vətən üçün hər şeyə hazır olması;
– gənc nəslin yüksək mənəviyyatlı olması, xüsusən də vətənini, torpağını düşməndən qorumaq istəyi və s.
İndi isə aprel döyüşlərinin səbəbləri ilə bağlı fikir və mülahizələrimizə davam edək. Ümumiyyətlə, işğalçı Ermənistanın davamlı hərbi təcavüzü bir daha göstərdi ki, düşmən hələ 19-cu əsrin sonlarından başlayaraq günahsız azərbaycanlıların qanını tökməkdən yorulmayıb. Bəşər tarixinin ən ağır cinayətlərindən biri olan Xocalı soyqırımı düşməni normal düşünməyə və bu qətliamdan təəssüflənməyə məcbur etmədi. Bu o deməkdir ki, düşmən daim Xocalı soyqırımı kimi daha çox cinayət törətmək üçün fürsət axtarır. Çox təəssüf ki, düşmənin hədəfi Azərbaycanın dinc əhalisi, günahsız insanlarıdır.
Aprel döyüşlərinin səbəb və nəticələrinə nəzər salmazdan əvvəl düşmənin bu hadisələrdən əvvəl təmas xəttində törətdiyi bəzi təxribatlara və onların qarşısının alınması üçün həyata keçirilən müdafiə tədbirlərinə nəzər salaq. İşğalçı tərəf mütəmadi olaraq pilotsuz kəşfiyyat və hücum texnikası ilə Azərbaycan ordusunun mövqelərinə hərtərəfli təhlükə törədirdi. Bundan əlavə, düşmənin kəşfiyyat-diversiya qrupları atəşkəsi pozmağa cəhd göstərərək, hərbi mövqelərdən daha çox ərazidəki mülki obyektlər və mülki əhali üçün təhlükə yaradıb. Eyni zamanda, təcavüzkarlar Azərbaycanın işğal olunmuş rayonlarında qanunsuz hərbi təlimlər keçirib və bir çox hallarda təlimlər çərçivəsində təxribat xarakterli uçuşlar həyata keçiriblər. Bu təxribatlar aprel döyüşlərini qaçılmaz etdi. Nəticədə düşmən yaxşı cavab aldı.
Təbii ki, aprel döyüşlərinin səbəb və nəticələrini araşdırarkən Ermənistan tərəfinin verdiyi itkiləri də qeyd etmək lazımdır. Qeyd edək ki, işğalçı tərəfin itkiləri ümumilikdə indiyə qədər və ondan sonrakı dövrdə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nəticəsidir. İnsan tələfatına və digər nəticələrə görə həmişə məsuliyyəti Ermənistan dövləti və hökuməti daşıyır.
Erməni mediasının yazdığına görə, Ermənistan tərəfinin itkiləri rəsmi qəbul ediləndən azı 12 dəfə çoxdur. Hadisənin ilk günlərində düşmən itkilərini etiraf etdi: 50 ölü, 30 itkin, 100 yaralı və s. Təbii ki, bu rəqəmləri 12-yə vurun və dəhşətli mənzərə ilə qarşılaşırsınız. Hər halda, hadisələrin daha aydın mənzərəsini əldə etmək üçün faktlara qayıdaq:
Mayor Edqar Martirosyan bildirib ki, xidmət etdiyi səngərdə yeganə o sağ qalıb: “Onlar canlı qüvvə və texnika baxımından bizdən qat-qat üstün idilər. Deyə bilərəm ki, Azərbaycan tanklarının sayı bizim əsgərlərin sayından çoxdur. ” Digər erməni əsgər Narek Nikoqosyan isə “Aprel döyüşünün ilk günlərində 40 əsgərimiz şəhid oldu. Tapşırığımızdan sağ çıxan yeganə mənəm. Bu vəziyyət bizi təəccübləndirmədi. Biz ilk andan bilirdik ki, biz müharibənin ilk günlərində baş vermiş döyüşlərdə iştirak edirik, bu müharibədə yox olacağımızı bilirdik”. Arman Kirakosyanın dediklərindən: “Mənim bütün yoldaşlarım yaralanıb və sonra ölüblər. “Cəmi iki əsgərimiz sağ qaldı”.
Aprel döyüşlərinin acı nəticələri həm Ermənistan hökuməti, həm də diaspor təşkilatları üçün yeni dilənçilik mənbəyinə çevrildi. Ermənilər bu müharibələrdə yaralananlara şəfa vermək, həlak olanların ailələrinin sosial vəziyyətini yaxşılaşdırmaq, xüsusən də cəbhədə xidmət edən əsgərlərin geyim və ərzaq təminatını yaxşılaşdırmaq üçün ianə və yardımlar toplamağa başladılar.
Aprel döyüşləri xalqımızın qəhrəmanlıq salnaməsidir
Aprel döyüşlərindən danışarkən, təbii ki, qəhrəman əsgərlərimizə və onların ailələrinə dövlət qayğısı, hərbi qəhrəmanlığımızın şanlı səhifəsinin müəllifi Cocuk Mərcanlıya tarixi qayıdış haqqında mühüm məqamları qeyd etmək lazımdır.
Qeyd edək ki, 2017-ci il aprelin 3-də Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyeva aprel döyüşlərində yaralanan bir qrup əsgər və zabitlə görüşüb. Mihriban Əliyevanın iştirakı ilə “2016-cı ilin aprel döyüşlərində yaralanan əsgər və zabitlərin yüksək texnologiyalı protezlərlə təmin edilməsi” layihəsinin təqdimatı olub.
Prezident İlham Əliyevin işğaldan azad edilmiş Cəbrayıl rayonunun Cocuk Mərcanlı kəndinin bərpası ilə bağlı verdiyi qərarlar bir daha dünya ictimaiyyətinə göstərdi ki, Azərbaycan xalqı öz torpağının bir qarışını belə güzəştə getməyəcək. Azərbaycanın hər yerindən Cocuk Mərcanlıya yeni sakin olmaq çağırışı xalqımızın vətənə məhəbbətinin təzahürü kimi tarixə düşdü. Prezident İlham Əliyev bərpa işlərinin gedişi ilə tanış olarkən Cocuk Mərcanlı kənd sakini Oqtay Həziyevin evində olub. Təhlükəyə baxmayaraq, 1994-cü ilin aprelindən kənddə məskunlaşan səkkiz nəfərlik ailə əsl vətənpərvərlik və fədakarlıq nümayiş etdirərək bütün layihələrə örnək olub. Prezident İlham Əliyev Oqtay Həziyevə 1-ci dərəcəli “Əmək” ordeni verməklə vətənpərvər ruhunu yüksək qiymətləndirib.
Ümumiyyətlə, Cocuk Mərcanlının bərpası Azərbaycanın dövlətçilik tarixinin zəngin ənənələrini əks etdirir. Bunlardan biri də Prezident İlham Əliyevin tapşırığı ilə Uşaq Mərcanlı kəndində Şuşa məscidinin bənzəri olan məscidin tikintisidir. Bu müqəddəs məkanın tikilməsi işğal olunmuş Ermənistana və beynəlxalq ictimaiyyətə bir mesajdır. Bu, bir daha dünyaya bəyan edir ki, Azərbaycan öz tarixi keçmişinə bağlı olan İslam dünyasının bir parçasıdır. Analoji Şuşa məscidinin Uşaq Mərcanlıda tikilməsi də o deməkdir ki, Şuşadakı məscid nə vaxtsa bərpa olunacaq. Daha bir tamamlayıcı məqam ondan ibarətdir ki, beynəlxalq media və dünyanın nüfuzlu din xadimləri bu məscidin tikintisini 2017-ci ilin Azərbaycanda “İslam Həmrəyliyi İli” elan edilməsinə dəyərli töhfə kimi qiymətləndirirlər. Aprel döyüşlərinin qələbə ilə başa çatması, şəhid ailələrinə və veteranlara göstərilən dövlət qayğısı, Cocuk Mərcanlıya tarixi qayıdış, buranın müasir standartlara uyğun yenidən qurulması müstəqil Azərbaycanda dövlətçilik ənənələrinin, milli adət-ənənələrin bariz nümunəsidir.
Aprel döyüşlərinin şəhidləri
Polkovnik:
Vüqar Nurəddin oğlu Yusifov
Polkovnik-leytenant:
Raquf Cahangir oğlu Orucov
Murad Telman oğlu Mirzəyev
Mayor:
Təbriz Tariyel oğlu Musazadə
Urfan Üzeyir oğlu Vəlizadə
Rasim Əbdül oğlu Məmmədov
Elnur Adil oğlu Əliyev
Samit Gülağa oğlu İmanov
Kapitan:
İnqilab Çingiz oğlu Quliyev
Mühid Qurban oğlu Orucov
Vaqif Dilqəm oğlu Bayramov
Nəcməddin Akif oğlu Savalanov
Baş leytenant:
Əbu Bəkir Vüqar oğlu İsmayılov
Mirzə Sərvər oğlu Novruzov
Rəşid Rövşən oğlu Mehdiyev
Ziya Niyazi oğlu Həsənov
Elvin Məmməd oğlu Namazov
Cavid Gülbala oğlu Dədəkişiyev
Elnur İsgəndər oğlu İsgəndərov
Sahil Həsrət oğlu Şirinov (leytenant)
Gizir:
Dilsuz Məmmədağa oğlu Qarayev
Elimdar Səlimxan oğlu Səfərov
Orxan Kazım oğlu Hümbətov
Orxan Ələsgər oğlu Müstəcəbov
Məhəbbət Zaman oğlu Mirzəyev
Nurlan Rasim oğlu Abdullayev
Ravil Elman oğlu Novruzov
Rusif İbrahim oğlu Ağayev
Teymur Sabir oğlu Qasımov
Murad Vaqif oğlu Məmmədov
Bəxtiyar Rəfael oğlu Hüseynov
Toğrul Habil oğlu Fərəczadə
Şahin Yaşar oğlu Cavadzadə
Pəncəli Nurməmməd oğlu Teymurov
Tural Gülşad oğlu Qurbanov
Mirsalam Təvəkkül oğlu Cəfərov
Seymur Qulamhüseyn oğlu Baxışov
Babək Vəfadar oğlu Abidov (Kiçik gizir)
Çavuş:
Təbriz Hamlet oğlu Əsgərov
Elvin Sədrəddin oğlu Qayıbov
MAXE hərbi qulluqçu:
Ruhin Əşrəf oğlu Qəhrəmanov
Nurlan Bayram oğlu Əsgərov
Rahim Qara oğlu Tağıyev
Nicat Bəhruz oğlu İsgəndərov
Səbuhi Rəfayıl oğlu Musayev
Adil Kamran oğlu Adilzadə
Rüstəm Oruc oğlu Əhmədov
Siravi:
Rəvan İsmayıl oğlu Nurayev
Orxan Məhəmməd oğlu Əliyev
Sarvan Natiq oğlu Mehrəliyev
Samir Ziyəddin oğlu Qaçayev
Fərahim Adışirin oğlu Novruzov
Nürəddin Etimad oğlu Mirzəyev
Sərxan Azər oğlu Bağırov
Hüseyn Zeynal oğlu Dəmirli
Ömər Məzahir oğlu Cəbrayılov
Vüqar Natiq oğlu Süleymanov
Teymur Mikayıl oğlu Qasımov
Rizvan Telman oğlu Muradov
Müşviq Arif oğlu Orucov
Cabbarxan İlham oğlu Hacıağayev
Nurlan Cəmil oğlu Qasımov
Xaliq Həsən oğlu Əzizzadə
Emin İmran oğlu Bağırov
Kamran Faiq oğlu Şirəliyev
Əlizaman Fərrux oğlu İslamov
Ülvin Cəmaləddin oğlu Məmmədov
Şulan Bayram oğlu Bayramov
Fəxrəddin Seyfəddin oğlu Qurbanlı
Firdovsi Əliş oğlu Bağırzadə
Mahir Sabir oğlu Mirzəyev
Röyal İmran oğlu Nəsirov
Altun Fərman oğlu Dəmirli
Elşən Səlim oğlu Səmədov
Vüsal İlham oğlu Alıyev
Mikayıl Yaqub oğlu Vahabzadə
Mahir Qədir oğlu Quliyev
Nazim Nadir oğlu Zəkarayev
Yalçın Namiq oğlu Osmanov
Elvin Azadxan oğlu Mirzəyev
Əmiraslan Xəlil oğlu Xeyirbəyov
Elvin Azadxan oğlu Mirzəyev
Əbdülməcid Nadirşah oğlu Axundov
Mahmud Azər oğlu İbrahimov
Sərxan Oqtay oğlu Bayramov
Əmrah Aydın oğlu Yüzbəyov
Əli İntiqam oğlu Heydərov
Natiq Namiq oğlu Tahirli
Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün qorunub saxlanması, erməni işğalçılarının 2016-cı il aprelin 2-dən 5-dək qoşunların təmas xəttində törətdikləri silahlı təxribatların qarşısının alınması və düşmənin dinc əhaliyə hücumlarının dəf edilməsi zamanı göstərdikləri qəhrəmanlıq və igidliyə görə, Azərbaycan hərbçilərinin xüsusi fərqlənən bir qrupu 2016-cı il aprelin 19-da Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq sərəncamları ilə yüksək fəxri adlara layiq görülüb, orden və medallarla təltif ediliblər.
Vətən qarşısındakı xidmətlərinə görə, təltif edilənlər arasında “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” fəxri adına, “Azərbaycan Bayrağı” və “Vətənə xidmətə görə” ordenlərinə, “Vətən uğrunda”, “İgidliyə görə” və “Hərbi xidmətlərə görə” medallarına layiq görülənlər var.
Allah şəhidlərimizə rəhmət eləsin!