Arktika haqqında məlumat
Geolokasiya Müharibəsi: Arktika Bölgəsi; Arktika bölgəsi təxminən 14,5 milyon kvadrat kilometr ərazini əhatə edir və temperatur heç vaxt 10 dərəcədən yuxarı qalxmır. Çünki rayon əhalisi ekstremal hava şəraitinə uyğunlaşaraq balıqçılıq və ovçuluqla məşğuldur; Yerin ekosistemi ilə bağlı fərqli bir bölgədir.
Antarktida və Arktika sözlərinin mənşəyi
Antarktida “ayılar yoxdur” deməkdir. Düzdür, Antarktidada ayı yoxdur. “Anti” yunan dilində olduğu kimi ingilis dilində də antonimdir. Beləliklə, Antarktida Arktika torpağının əksidir, “Anti” üstəgəl Arktika deməkdir. Arktika adı yunanca ayı mənasını verən “arktos” sözündən gəlir. Onlar müvafiq olaraq böyük və kiçik ayı təmsil edən Böyük Ursa və Kiçik Ursa bürcləridir. Şimal yarımkürəsində şimal ulduzunu göstərdikləri yerlərdə görünürlər, buna görə də Arktika adını alırlar.
Qədim dövrlərdən bəri qütb zonaları; İnsanların kəşf və nəzarət axtarışında mühüm yer tuturdu. Yaxın vaxtlara qədər əlçatmaz Arktika bölgəsi dünya səthinin 10%-ni təşkil edirdi. İqlim dəyişikliyi Arktika bölgəsini daha əlçatan edir; Bu, özü ilə yeni çağırışlar və imkanlar gətirməyə başladı. İstiləşmə dəniz buzlarını əridir; Gələcəkdə Şimal Buzlu Okeanın bəzi hissələri getdikcə daha açıq olacaq.
Arktika Hüquq Sistemi
Okean və buzlaqlarla örtülmüş Arktika bölgəsinin öz hüquq sistemi yoxdur.
Bu, əslində buzlu dənizdir. Buna görə də o, əsasən 1982-ci il dəniz qanunlarına tabedir. Beynəlxalq normaları ehtiva edən heç bir tənzimləmə aparılmayıb.
Qlobal rəqabət və potensial olaraq yaxın gələcəkdə Arktika Dairəsi əriyən qütb buzlaqları ilə dolacaq; Bu, böyük güc münaqişəsinin kəskinləşməsi üçün mühüm mərhələyə çevrilir. Arktika dəniz buzlarının və buzlaqların əriməsi ciddi ekoloji problemlər yaratsa da, regionun açılması çox güman ki, yeni iqtisadi imkanlara gətirib çıxaracaq. Cari əsrin ortalarında buzun geri çəkilməsi potensial olaraq yeni daşıma marşrutları və yeni resurs çıxarılması imkanları gətirəcək. Bu inkişaflar arasında;
- Hökumətin səlahiyyət və vəzifələrinin yerli icmalara ötürülməsi,
- Dəniz yollarının açılması,
- Biomüxtəlifliyə təsirlər,
- Bunlara Arktikadan kənar dövlətlərin (məsələn, Çin) regiona daha çox marağı və s.
Qütb buzlaqları əriməyə davam etdikcə, qazma və ticarət yolları üçün daha çox insan ərazisi yaranmayacaq; Nəticədə daha çox resurs əldə etmək potensialı artacaq.
Arktika Bölgəsinin Gələcəyi
Arktika dəniz hüququ qaydalarına tabe olsa da, hələ də hüquqi boşluq var. Çünki dəniz hüququ bu bölgə üçün adekvat deyil. Bu çərçivədə bölgədə artan qlobal istiləşmə ilə enerji xammalı və dəniz nəqliyyatının ortaya çıxması; Sərhəddəki ölkələrin maraqları üçün çox cəlbedici görünür. Bu ölkələr Rusiya, Norveç, Danimarka, Kanada, Finlandiya, İslandiya və İsveçdir. Bölgənin yaxın gələcəkdə üzləşəcəyi buzlaqların ərimə təhlükəsi ilə; Əgər bu ölkələrin adekvat qanunun aliliyi yoxdursa, onların coğrafi mövqe savaşına girməsi qaçınılmazdır.
Arktika regionunda iqlim dəyişiklikləri bu regionda enerji ehtiyatlarının inkişafı və kommersiya gəmiçiliyi üçün yeni imkanlar yaradır. Bu dəyişikliklərlə də zaman-zaman bəzi problemlərin, fikir ayrılıqlarının yaşandığı da göz qabağındadır.
Lakin bu problemlərin həlli regionda çoxtərəfli və faydalı əməkdaşlıq yaratmaq potensialına malikdir.
Arktika regionunda iqlim dəyişiklikləri bu regionda enerji ehtiyatlarının inkişafı və kommersiya gəmiçiliyi üçün yeni imkanlar yaradır. Bu dəyişikliklərlə də zaman-zaman bəzi problemlərin, fikir ayrılıqlarının yaşandığı da göz qabağındadır. Digər tərəfdən, bu problemlərin həlli regionda çoxtərəfli və faydalı əməkdaşlıq yaratmaq potensialına malikdir.
Arktika regionunda mövcud vəziyyət iqlimin geosiyasətə təsirinin ən bariz nümunəsidir. Bu vəziyyət cavablandırılması lazım olan vacib bir sual doğurur. Dəyişikliklərin sonu regionu əməkdaşlığa aparacaq, yoxsa təhlükəli rəqabətə sürükləyəcək?
Rusiya Arktika Dəniz Rəqabətində
Arktika əməkdaşlığının ən mühüm alətlərindən biri olan Arktika Şurasında üzv dövlətlər Rusiya, ABŞ və 2013-cü ildən müşahidəçi dövlət olan Çin Arktikaya siyasi və strateji yanaşmalarında milli maraqların toqquşması ilə üzləşirlər. Arktika Şurasının növbədənkənar sədrliyi hər iki ildən bir dəyişir və Rusiya 2021-2023-cü illər arasında Şuraya sədrlik edəcək. Bu şəraitdə ABŞ-Rusiya-Çin güc üçbucağında hər bir ölkənin Arktika strategiyasını araşdırmaq və Arktika bölgəsindəki vəziyyəti qısa və uzunmüddətli ssenarilər üzrə yenidən qiymətləndirmək lazımdır.
ABŞ-ın 2019-cu ildə dərc olunan Arktika strategiyası Çin və Rusiyanı Arktika regionunda beynəlxalq nizamın rəqibləri kimi müəyyənləşdirib. Çin və Rusiyanın Arktika regionuna investisiyaları Vaşinqton üçün böyük narahatlıq və qeyri-müəyyənlik mənbəyidir. Ona görə də ABŞ-ın yeni strategiyasında prioritetləri sırasında buzqıran donanmasına və hərbi infrastrukturuna sərmayə qoymaq, milli maraqlarına önəm vermək, Rusiya və Çinin Arktikadakı fəaliyyətlərini nəzarətdə saxlamaq əsas prioritetlər sırasındadır.
Çin Arktika dənizinin sahil ölkəsi olmasa da, ABŞ-ın qlobal rəqibi kimi Arktika regionunda iqtisadi və strateji imkanlara malik olmaq istəyir. Çinin sosial-iqtisadi inkişafı üçün Arktika planlarının həyata keçirilməsi sağ qalma məsələsidir. Arktika regionunda gəmilərin daşınması və resursların istifadəsi 1982-ci ildə imzalanmış Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Dəniz Hüququ Konvensiyasına uyğun olaraq həyata keçirilir və Çinin 2018-ci ildə imzalanmış Arktika Siyasəti Sənədi sahilyanı olmayan ölkələrlə bağlı bəzi maddələrə əsaslanaraq Çinin Arktika regionunda fəal rol alması üçün arqumentlər təqdim edir. 1982-ci il Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Dəniz Hüququ Konvensiyasına əsaslanaraq, Çin Arktika dənizinin beynəlxalq gəmilərin keçidi üçün sərbəst olması lazım olduğunu vurğulayır. Bunun altında Çinin ən mühüm təşəbbüslərindən biri olan İpək Yolu iqtisadi kəməri ilə 21-ci Əsrin Dəniz İpək Yolu təşəbbüsləri arasında əlaqə aydın görünür. Çünki Çinin fikrincə, Arktika bölgəsindən keçəcək Qütb İpək Yolu “Kəmər və Yol” təşəbbüsünün mühüm və əvəzedilməz hissəsidir. Arktika regionunda Çinin əsas prinsiplərinə Arktika regionunun davamlı iqtisadi inkişafının təmin edilməsi, Arktika regionunun idarə olunmasında iştirak, regionda beynəlxalq ictimaiyyətin maraqlarının qorunması və regionda daimi sabitliyin təmin edilməsi daxildir. Bununla belə, Çinin gündən-günə Arktika bölgəsinə doğru irəliləməsi bölgədəki sahilyanı ölkələri, xüsusən də Rusiyanı narahat edən amildir. Çinin arqument kimi təqdim etdiyi beynəlxalq hüququn bəzi maddələri sahilyanı ölkələrin milli siyasətlərinə ziddir. Bunun ən bariz nümunəsi Şimal dəniz yolu ilə bağlı Rusiya ilə fikir ayrılıqlarıdır.
Rusiya-ABŞ-Çin güc balansı üçbucağında hər bir ölkənin strateji Arktika regionu siyasətlərinə yanaşmada fərqli fərqlər var. Rusiyanın milli maraqlarına Şimal Dəniz Marşrutunda görülən işlər, ölkənin təhlükəsizliyini təmin edəcək Rusiya Federasiyası Silahlı Qüvvələrinin Arktika Qoşunları Qrupunun mövcudluğu, sahilyanı ölkələrlə əməkdaşlığın gücləndirilməsi və regionda siyasətin beynəlxalq hüquqi konsepsiyalara uyğun əlaqələndirilməsi daxildir. Rusiya prezidenti Vladimir Putinin 2020-ci il martın 5-də imzaladığı “Rusiya Federasiyasının Arktika regionunda 2035-ci ilə qədər dövlət siyasəti haqqında” direktivə [8] əsasən, milli sulardan keçən Şimal dəniz marşrutundan Rusiyanın milli qanunvericiliyi əsasında istifadə edilməlidir. Lakin Çin və ABŞ buna uyğun hərəkət etmir. Bu vəziyyət ABŞ üçün hüquqi presedentə səbəb ola bilər və buna görə də həm Çin, həm də ABŞ BMT-nin Dəniz Hüququ Konvensiyasının dəstəyi ilə irəliləməyə çalışırlar.
