Ay haqqinda melumat
Ay Yerin yeganə təbii peyki, o a ən yaxın səma cismidir, Yer səmasında Günəşdən sonra ikinci parlaq obyektdir. O, yerdən 384.4 min km məsafədə yerləşir. Diametri 3476 km – ə çatır, Yerdən 81,3 dəfə kiçikdir. Ayın öz oxu ətrafında fırlanma müddəti 29,5 sutkaya bərabərdir. O, yer ətrafında isə 27,3 sutka müddətinə fırlanır. Bu iki vaxt təxminən bərabər olduğundan Ayın həmişə bir tərəfi Yerdən görünür.
Ayın səthində relyef müxtəlifdir. Burada lavalar ilə örtülü olan geniş düzənliklər, Yerdəki nə nisbətən hündür dağlar, tektonik çatlar vardır. Hazırda da vulkan və zəlzələlər olur. Onun səthində çoxlu meteorit kraterləri də vardır. Onlar sonradan lava ilə örtülmüşdür. Ayın səthində olan süxurlar – reqolit – narın tozların və qayalardan qopan qırıntılarını qarışığıdır. Süxurların günəş şüalarını müxtəlif dərəcədə əks etdirməsi ilə əlaqədar Ayın səthində daha parlaq görünən “quru” sahələri,qaranlıq görünən ” dənizlər” fərqlənir.
Ayda hava və atmosfer yoxdur, ətrafındakə qazlar ( hidrogen və neon) seyrək olduğundan onun Günəş işığı düşməyən səthi gecə çox soyuyur. Bu zaman Ayın səthində temperatur
-160°C – yə qədər aşağı düşür. Onun Günəşə tərəf çevrilmiş hissələrində gündüz temperatur 120 °C – yə qədər qızır.
Ay haqqinda melumat
Ay orbit üzrə Yer ətrafında fırlanır, bu zaman Yer, Ay və Günə arasında olan bucaqlar dəyişir. Biz bu hadisəni Ay fazalarının (bədirlərinin) dövrləri kimi müşahidə edirik : Yeni Ay. birinci çərək (dörddə bir), tam Ay, ikinci çərək (dörddə bir). İki yeni Ay arasındakı vaxt 29,5 sutkadır.
Ayı ilk dəfə 1609 – cu ildə italyan fiziki və astronom Qalileo Qaliley müşahidə etmişdir. 1966 – cı ilk fevralında Rusiyanın avtomatik stansiyası 20.VII.1969 – cu il isə Amerika astronaftları ( N. Armstro q, E. Oldrin və M. Kollinz) İlk dəfə Ayın səthində olmuşdur.
Kütlə çəkim kilidi və “Yerin Doğuşu”
Bəs niyə biz davamlı olaraq Ayın yalnız bir tərəfini görürük? Bunun səbəbi, Ayın öz oxu ətrafında fırlanması ilə eyni vaxtda Yerin orbitində fırlanmasıdır.
Bunun başqa bir maraqlı nəticəsi də var: Ayın səthindən baxanda Yer həmişə eyni yerdədir, nə yüksəlir, nə də batır. Əslində, çox nadir hallarda Ayın səthindən baxanda Yerin qismən yerdəyişdiyini görə bilərsiniz. Bunun səbəbi Ayın Yerin orbitində “librasiya” adlı bir hərəkət etməsi və buna görə də Yerin səmada “Lissajous əyrisi” deyilən bir həndəsə ilə hərəkət etdiyi görünür. Ancaq bu hərəkət çox dar bir bölgədə baş verir və Yerin doğulması Ay səthinin yalnız 20% -dən müşahidə edilə bilər.
Ancaq bir üzü daim Yerə baxan Ayın səmasında qravitasiya kilidi ilə Yerin səmada yerləşdiyiniz yerə nisbətən mövqeyi heç vaxt dəyişmir. Beləliklə, praktiki olaraq, Aydan baxdıqda Yerin əsasən sabit durduğunu güman etmək olar. Əgər siz Ayın ekvatorundasınızsa, o, birbaşa yuxarıdadır, daha yüksək enliklərə baxırsınızsa, üfüqə daha yaxındır, qütb enliklərinə yaxınsınızsa, üfüqdən bir qədər yuxarıdır.
Təbii ki, Yer kürəsini ancaq “Yerə baxan üz”də görə bilərsiniz. Yer heç vaxt Ayın arxasından görünə bilməz.
Ayın atmosferi
Bəs, Ayın atmosferi varmı? Ayın çox aşağı sıxlıqlı bir atmosferi var ki, biz buna məhəl qoymuruq. Ethem Derman mövzu ilə bağlı bunları deyir:
“Dəniz səviyyəsində yerdə bir kub santimetrdə 10 katrilyon molekul (1-in yanında 19 sıfır) olduğu halda, Ayda eyni həcmdə cəmi 1 milyon molekul var. Hər iki rəqəmi müqayisə etdikdə deyə bilərik ki, Ayda atmosfer yoxdur.”
Ay tutulması
Günəş tutulması ilə yanaşı Ay tutulması da var. Ay tutulması zamanı Yer Günəşlə Ay arasına girərək Aya gedən şüaları kəsərək Aya kölgə salır. Ay tutulması zamanı Yerdən gələn Ayın qaraldığını və tez-tez qırmızıya çevrildiyini görürük. Bu, Yer atmosferinin mavi və yaşıl işıqları səpələməsidir; Bu, sarı, narıncı və qırmızı işıqlar dalğa uzunluqlarını Aya doğru əydikdə baş verir.
Oxşar mövzular:
- Yer planeti haqqında
- Planetler haqqinda melumat
- Qalaktika haqqında məlumatlar
- Mars planeti haqqinda melumat
