Cəmiyyət nədir?

Cəmiyyət tarixi inkişafda eyni torpaqda bir yerdə yaşayan və ortaq sivilizasiyaya malik olan, həyatlarını davam etdirmək və bir çox təməl maraqlarını həyata keçirmək üçün əməkdaşlıq edən bütün insanlara verilən addır.

 Sosial həyatda insanlar doğulur, böyüyür, ölür;  lakin cəmiyyət mövcud olmaqda davam edir.  Bu vəziyyət sanki bir futbol komandasının sağ qalmasına bənzəyir.

Məsələn, “Qarabağ ” futbol komandası fərdi oyunçulardan və məşqçilərdən ibarətdir.  Bu qrup oyunçular və məşqçilər müntəzəm olaraq dəyişsə də, Qarabağ həmişə Qarabağ olaraq qalıb.  Deməli, insanlar getsə də, cəmiyyət mövcud olmağa davam edəcək.

 Cəmiyyət də futbol komandası kimi son dərəcə mürəkkəb və vahid strukturda çoxlu elementlərdən ibarətdir.  Bu ünsürlərin bütövlükdə qarşılıqlı münasibətdə və qarşılıqlı təsirdə formalaşdırdığı struktur ictimai həyata davamlılıq verir.

Buna görə də cəmiyyətin fərdlərin ədədi cəmindən daha çox şey ifadə etdiyi deyilir.

Cəmiyyət nədir?

Cəmiyyət sosiologiyanın ən əsas anlayışıdır və müəyyən bir mədəniyyəti və sosial institutlar toplusunu paylaşan insanlar arasındakı münasibətlərdən ibarətdir.  Başqa sözlə, cəmiyyəti formalaşdıran fərdlər deyil, fərdlər arasındakı münasibətlər, paylaşdıqları dəyərlər və davranış nümunələridir.  Deməli, cəmiyyət fərdlər deyil, bir-biri ilə qohumluq əlaqəsi olan fərdlər toplusudur.

Yəni, 5 nəfər basketbol oynamağı bilən adamı bir araya toplayıb basketbol komandası ala bilmədiyimiz kimi, təkcə fərdləri toplayıb ictimai quruluş yarada bilmərik.  Burada basketbol komandasının hər bir oyunçusunun vəzifəsi, rolu olmalıdır.  Oyunçular bir-biri ilə əlaqəlidirlər, hər biri digər oyunçuların rollarını bilir və buna uyğun hərəkət edir.  Oyunu quran oyunçunun vəzifəsi başqa, səbətin altındakı oyunçunun vəzifəsi başqadır.  Cəmiyyətdə insanlar, qruplar arasında belə münasibətlər var və cəmiyyət də insanlara təsir edən bu münasibətlərdən ibarətdir.

CƏMİYYƏTİ YARADAN ELEMENTLƏR

Cəmiyyəti təşkil edən ünsürlər ictimai quruluşda mövcudluğunu davam etdirən və fərdlərin qarşılıqlı təsiri nəticəsində formalaşan və ya bu qarşılıqlı əlaqənin davamını təmin edən bütün formasiyalardır.  Məsələn, ailə, iqtisadiyyat, siyasət, din, təhsil, hüquq kimi öz daxilində birliyi olan strukturlar cəmiyyəti meydana gətirən, ictimai varlığı qoruyan strukturlardır.

Hər bir cəmiyyətdə ünsiyyəti təmin edən bir dil, bu ünsiyyətin sağlam olması üçün bilik və peşəni ədəb-ərkan, əxlaqi və hüquqi qaydalarla təmin edən bir təhsil sistemi var.  Bütün bu elementlər birləşərək cəmiyyəti formalaşdırır.  Sosioloqlar cəmiyyəti daha yaxşı başa düşmək üçün bu elementləri bir sıra anlayışlarla ifadə edirlər.  Bunlar sosial institutlar, təşkilatlar və qruplardır.

CƏMİYYƏT – MİLLƏT FƏRQİ

Gündəlik istifadədə cəmiyyət və millət anlayışlarının demək olar ki, eyni məna daşıdığı anlaşılsa da, qeyd etmək lazımdır ki, cəmiyyət millətlə eyni məna daşımır.  Millət rəsmi tanınmanı özündə ehtiva edən fərz edilən birlikdir;  Bu, siyasi kateqoriyadır.  Cəmiyyət isə bir-birindən qarşılıqlı asılı olan ictimai münasibətlərlə qurulan təcrübədir.

Siyasi birlik olaraq millət öz varlığını qoruya bilmir, millətlər çox vaxt öz dövlətləri vasitəsilə varlığını qoruyur.  Cəmiyyətlər isə siyasi vahidlər deyil, onları siyasi hakimiyyət deyil, cəmiyyətin özü idarə edir və öz varlığını, cəmiyyəti təşkil edən stereotip münasibətlər strukturunu qoruyub saxlaya bilir.

Misal üçün deyək ki, bu gün də az sayda da olsa mövcud olan ovçu-toplayıcı tayfalar millət olmasalar da, cəmiyyətdirlər.  Hər millət bir cəmiyyətdir, amma hər cəmiyyət millət deyil.  Bu halda cəmiyyəti müəyyən bir torpaq sahəsində yaşayan, müəyyən mədəniyyəti bölüşən və ümumi sosial institutlar olan insanlar birliyi arasında qarşılıqlı münasibətlərin bütünü kimi müəyyən etmək olar.