Laylalar haqqında məlumat 

Laylalar Azərbaycan xalq ədəbiyyatının ən kövrək və duyğusal nümunələrindən biridir. Bu nəğmələr anaların öz övladlarına sevgisini, qayğısını və arzularını ifadə etdiyi, onları sakitləşdirmək və yuxuya vermək üçün oxuduğu mahnılardır. Azərbaycan xalqının mədəniyyətinin ayrılmaz hissəsi olan laylalar min illər boyu şifahi ənənə vasitəsilə nəsildən-nəslə ötürülüb. Onlar təkcə uşaqları yuxuya vermək üçün deyil, həm də onların dünyagörüşünü, mənəvi aləmini formalaşdırmaqda mühüm rol oynayıb.

Laylaların Tarixi və Mənşəyi

Laylaların tarixi çox qədimdir və ilkin formaları insan cəmiyyətinin ilk dövrlərinə gedib çıxır. Azərbaycan folklorunda laylalar əsasən anaların uşaqları üçün oxuduğu nəğmələr kimi tanınsa da, onların bir çoxunda xalqın tarixi, adət-ənənələri və dünya görüşü əks olunub.

Azərbaycan laylaları şifahi xalq yaradıcılığının digər janrları – bayatılar, nəğmələr, ağılar və oxşamalarla sıx bağlıdır. Onlar əsasən şifahi şəkildə nəsildən-nəslə ötürüldüyü üçün hər bölgənin özünəməxsus layla nümunələri var. Laylalar təkcə ana dilində deyil, həm də müxtəlif dialektlərdə və şivələrdə oxunurdu, bu da onların zənginliyini artırırdı.

Laylaların Xüsusiyyətləri

Azərbaycan laylaları bir sıra özünəməxsus xüsusiyyətlərə malikdir:

1. Sakit və ahəngdar melodiya

Laylalar əsasən həzin, sakit və təkrarlanan melodiyalara malik olur. Onların ritmi və melodik quruluşu uşağın rahatlanmasını və tez yuxuya getməsini təmin edir.

2. Duyğusal və sevgi dolu məzmun

Laylalarda ana öz övladına olan dərin sevgisini ifadə edir. O, uşağını nəvazişlə oxşayır, ona xeyir-dualar verir və gələcəyi haqqında gözəl arzular səsləndirir.

3. Qafiyəli və ritmik quruluş

Laylalar çox vaxt qafiyəlidir və ritmik şəkildə oxunur. Bu, onların uşaqlar tərəfindən daha asan yadda saxlanmasına və tez qavranmasına kömək edir.

4. Mifik və poetik obrazlar

Laylalarda tez-tez təbiət obrazları – ay, ulduz, günəş, çaylar, quşlar və çiçəklər təsvir edilir. Bu, onların poetikliyini artırır və uşağın təsəvvür dünyasını genişləndirir.

5. Bölgələrə görə fərqlilik

Azərbaycanın hər bir bölgəsində laylalar fərqli üslubda və fərqli ifadələrlə oxunur. Məsələn, Qarabağ, Şirvan, Qazax və Naxçıvan bölgələrində laylalar müxtəlif melodik və poetik xüsusiyyətlərə malikdir.

Laylaların Mövzu Çeşidləri

Laylalar müxtəlif mövzularda oxunur və onların hər biri ana ilə övlad arasındakı sevgi və bağlılığı əks etdirir.

1. Sevgi və nəvaziş laylaları

Bu laylalarda ana uşağını nə qədər çox sevdiyini, ona necə bağlı olduğunu ifadə edir.

Nümunə:

Ay lay-lay, canım balam,

Gözlərinin nuru balam,

Ay işığında gül balam,

Yuxun şirin, gözəl balam.

2. Xeyir-dua laylaları

Ana övladına xeyir-dua verərək onun xoşbəxt, sağlam və uğurlu bir insan olmasını arzulayır.

Nümunə:

Yat, bala, böyü, bala,

Dəmir biləkli ol, bala,

Dəmir bilək, polad qol,

Yağılara qarşı ol.

3. Həyatın çətinlikləri ilə bağlı laylalar

Bu tip laylalarda ananın həyatda çəkdiyi çətinliklərdən bəhs edilir, amma o, uşağının gələcəyinin daha parlaq olmasını arzulayır.

Nümunə:

Yat, bala, sən yat, bala,

Səninçün çörək tapım,

Dağlar aşım, yollar keçim,

Səninçün toylar edim.

4. Təbiət və folklor motivli laylalar

Bu laylalarda təbiət və heyvanlarla bağlı obrazlar istifadə edilir.

Nümunə:

Ay lay-lay, durna laylay,

Durna gəlir, suya qonur,

Suya baxıb yolum gedir,

Balam yatıb, yuxu görür.

Laylaların Cəmiyyətə və Uşağa Təsiri

Laylalar təkcə uşaqları yatırtmaq üçün oxunmur, onların bir çox müsbət təsirləri var:

Dil və nitq inkişafı – Laylalar uşağın dil qabiliyyətini inkişaf etdirir, qafiyəli və ritmik olması nitq vərdişlərini gücləndirir.

Musiqi duyumu və ritm hissi – Laylalar uşağın musiqi hissiyatını formalaşdırır və onun ahəng duyumunu artırır.

Mənəvi tərbiyə – Laylalarda etik dəyərlər, vətən sevgisi, ailə bağlılığı və mərhəmət hissləri aşılanır.

Psixoloji rahatlıq və emosional bağlılıq – Ana səsinin həzin melodiyası uşağa sakitlik və güvən hissi verir.

Laylaların Müasir Dövrdə Yaşaması

Bu gün texnologiyanın inkişafı və müasir həyat tərzi ilə birlikdə laylaların ənənəvi formada oxunması azalıb. Bununla belə, bir çox müasir Azərbaycan bəstəkarları və musiqiçiləri laylaları yenidən bəstələyir, onları müasir musiqi janrları ilə uyğunlaşdırır və daha geniş auditoriyaya təqdim edirlər.

Müasir dövrdə laylalar təkcə analar tərəfindən oxunmur, həm də uşaq musiqi albomlarında, animasiyalarda və televiziya proqramlarında geniş yer alır. Bunun sayəsində laylalar yeni nəsillər tərəfindən unudulmur və yaşamağa davam edir.

Azərbaycan laylaları xalqımızın mənəvi dəyərlərinin və musiqi mədəniyyətinin ən dəyərli nümunələrindən biridir. Onlar ananın övladına sevgisini, ümidlərini və qayğısını ifadə edən unikal nəğmələrdir. Hər nə qədər müasir dövrdə texnologiyanın təsiri artsa da, laylalar hələ də Azərbaycan mədəniyyətində öz yerini qoruyur və gələcək nəsillərə ötürülür.

Laylalar yalnız bir nəğmə deyil, həm də xalqın ruhunu və mədəniyyətini yaşadan dəyərli bir mirasdır.