Qara Qarayev haqqında məlumat
Uşaqlıq və Gənclik İlləri
Qara Əbülfəz oğlu Qarayev 5 fevral 1918-ci ildə Bakı şəhərində ziyalı ailəsində dünyaya gəlib. Onun atası Əbülfəz Qarayev görkəmli pediatr, anası Sona xanım isə musiqiçi idi. Belə bir mühitdə böyüməsi onun musiqiyə erkən yaşlarından maraq göstərməsinə səbəb oldu. Atası onun gələcəkdə həkim olmasını istəsə də, ailənin musiqi ilə bağlı olması və ana tərəfindən ona verilən dəstək nəticəsində o, musiqi yolunu seçdi.
Qarayev musiqiyə olan marağını 8 yaşında Bakıda Dövlət Konservatoriyasının nəzdində fəaliyyət göstərən musiqi məktəbində təhsil alaraq inkişaf etdirdi. 1930-cu illərdə Bakı Musiqi Məktəbinə daxil oldu və burada Azərbaycan musiqisinin banisi Üzeyir Hacıbəylinin tələbəsi oldu. Hacıbəyli onun istedadını tez bir zamanda kəşf edərək onu musiqi nəzəriyyəsi və bəstəkarlıq sahəsində yönləndirdi.
1938-ci ildə Qarayev Moskva Dövlət Konservatoriyasına daxil oldu. Burada o, dahi bəstəkar Dmitri Şostakoviçin sinfində təhsil aldı. Şostakoviçin musiqi üslubu və avanqard yanaşmaları Qarayevin yaradıcılığına ciddi təsir göstərdi. Bu illərdə o, həm Azərbaycan xalq musiqisindən, həm də Qərb musiqisindən bəhrələnərək özünəməxsus musiqi üslubunu formalaşdırdı.
Bəstəkarlıq Yaradıcılığı və Əsərləri
Qara Qarayev 20-ci əsrin ən görkəmli Azərbaycan bəstəkarlarından biri kimi tanınır. Onun musiqisi Qərb klassik musiqi texnikaları ilə Şərq musiqisinin ahəngdar vəhdətindən ibarətdir. Bəstəkar müxtəlif janrlarda – simfonik, balet, opera və kamera musiqisi sahələrində əsərlər yazıb.
Simfonik və Orkestr Musiqisi
Qarayevin ilk simfonik əsərlərindən biri “İldırımlı Yollarla” (1945) adlı simfonik poemadır. Bu əsər Böyük Vətən Müharibəsinə həsr olunmuş və Azərbaycan musiqisinin simfonik inkişafında mühüm rol oynamışdır.
1947-ci ildə o, “Leyli və Məcnun” simfonik poemasını yazdı. Bu əsər böyük Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin eyniadlı poeması əsasında bəstələnib. Burada Şərq musiqisinin incəlikləri və simfonik musiqinin gücü ahəngdar şəkildə birləşir.
Qarayevin simfonik yaradıcılığının zirvələrindən biri də “Don Kixot” simfonik qravürləri (1960) əsəridir. Bu simfonik əsər məşhur ispan yazıçısı Servantesin “Don Kixot” romanına əsaslanaraq bəstələnib və avanqard üslubda yazılıb.
Baletlər
Qara Qarayevin ən məşhur baletlərindən biri “Yeddi Gözəl” (1952) baletidir. Bu balet, Nizami Gəncəvinin eyniadlı poemasının motivləri əsasında yazılıb və Azərbaycan balet musiqisinin inkişafında mühüm yer tutur. Burada həm Azərbaycan xalq musiqisinin elementləri, həm də klassik balet musiqisinin xüsusiyyətləri birləşdirilib.
Bəstəkarın digər məşhur baleti “İldırımlı Yollarla” adlanır və bu əsər müharibənin insan psixologiyasına təsirini əks etdirir. Onun balet musiqisi dramatik təsiri və melodik zənginliyi ilə seçilir.
Film və Teatr Musiqisi
Qarayevin kinofilmlər üçün yazdığı musiqilər də onun yaradıcılığının əhəmiyyətli hissəsini təşkil edir. “Ögey ana”, “Bir məhəllənin sirri”, “Təhminə” kimi filmlərin musiqiləri onun bəstəkarlıq istedadının genişliyini göstərir.
Bundan əlavə, o, teatr tamaşaları üçün də musiqilər bəstələmişdir. Məsələn, Şekspirin “Otello” əsərinə yazdığı musiqi tamaşanın emosional dərinliyini artırmışdır.
Musiqişünaslıq və Pedoqoji Fəaliyyət
Qarayev təkcə bəstəkar deyil, eyni zamanda görkəmli pedaqoq idi. O, uzun illər Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında dərs demiş və bir çox tanınmış bəstəkarların yetişməsində mühüm rol oynamışdır.
Onun yetirmələri sırasında Arif Məlikov, Vasif Adıgözəlov, Fərəc Qarayev və digər tanınmış bəstəkarlar var. O, pedaqoji fəaliyyətində Şostakoviçin təsirini hiss etdirir, tələbələrini yeni musiqi texnikalarına və eksperimentlərə təşviq edirdi.
Musiqidə Yeni Üslub və İnnovativ Yanaşma
Qarayevin yaradıcılığı Azərbaycan musiqisinin ənənəvi çərçivələrini aşaraq müasir musiqi texnikalarına doğru irəliləmişdir. O, polifoniya, atonal musiqi, dodekafoniya və digər müasir bəstəkarlıq texnikalarından istifadə edirdi.
Bununla yanaşı, o, elektroakustik musiqi və elektron musiqi sahəsində də eksperimentlər aparmışdır. Onun bəzi əsərlərində sonoristika və aleatorika elementləri müşahidə olunur. Bu, onu Sovet dövrünün ən qabaqcıl bəstəkarlarından birinə çevirmişdir.
Mükafatlar və Fəxri Adlar
Qara Qarayev Sovet İttifaqında və Azərbaycanda bir çox mükafatlarla təltif olunmuşdur. O, iki dəfə SSRİ Dövlət Mükafatına, Lenin Mükafatına və Azərbaycan SSR Xalq Artisti fəxri adına layiq görülmüşdür.
Bundan əlavə, o, SSRİ-də və xaricdə bir çox musiqi festivallarında iştirak etmiş və Azərbaycan musiqisinin dünya miqyasında tanınmasına töhfə vermişdir.
Son İlləri və İrsi
Qara Qarayevin həyatı yaradıcılıqla dolu olsa da, sağlamlıq problemləri onun son illərində çətinliklər yaratdı. O, 13 may 1982-ci ildə Moskva şəhərində vəfat etdi. Lakin onun irsi bu gün də yaşayır.
Onun adı Bakıdakı küçələrdən birinə və Azərbaycan Dövlət Kamera Orkestrinə verilmişdir. Həmçinin, hər il onun adına həsr olunmuş musiqi festivalları təşkil olunur.
Qara Qarayev təkcə Azərbaycan musiqisinin deyil, ümumilikdə dünya musiqisinin dahilərindən biri hesab olunur. Onun əsərləri bu gün də teatr səhnələrində, simfonik konsertlərdə və kinofilmlərdə səslənir. O, Azərbaycan musiqisinin sərhədlərini aşaraq dünya musiqi xəzinəsinə əvəzsiz töhfələr vermiş bir sənətkardır.
