Ay haqqinda melumat 🌙

Ay haqqinda melumat Tehsil.com.az komandası tərəfindən təqdim edilir. Hər gecəni gözəl və bənzərsiz işığı ilə aydınladan Ay haqqında kifayət qədər biliyə sahibsinizmi? Dünyamız Aydan məhrum olarsa, necə olardı? Gəlin Ay haqqinda melumat  ilə tanış olaq.

Ay gözəl planetimizin yeganə peykidir.  Ay olmasaydı, biz nəinki səmadakı bu möhtəşəm gözəllikdən məhrum olardıq, həm də bəzi mənfi təsirlərə məruz qalardıq. Misal üçün  gəl-getlərin bir anda yox olması nəticəsində qəfil yüksəlmə baş verərdi, dənizdə və quruda yaşayan bir çox canlının həyatına təsir göstərəcək, hətta bu canlıların sonunu da gətirə bilərdi. Planetimizin Yerlə Ay arasında qurulan tarazlığın səbəb olduğu 23 dərəcə əyilməsi yoxa çıxa və Yer müvazinətini itirə bilərdi və indi proqnozlaşdırdığımız və ya etmədiyimiz bir çox fəlakətlər başımıza gələ bilərdi. . Bütün bunlar haqqında məqaləmizi burada oxuya bilərsiniz.

Ayın fiziki xüsusiyyətləri

İlk öncə Ayın fiziki xüsusiyyətlərindən danışaq: Onun diametri 3475 km, kütləsi isə Yerin təxminən 100-də biri qədərdir. Ayın Yerdən məsafəsi 384.400 km-dir və o, Yer ətrafında dövrünü 27,3 günə tamamlayır, Ayın fazaları isə hər 29,5 gündə təkrarlanır. Ayın səthinin temperaturu -233°C-ə düşə və ya 123°C-ə qədər yüksələ bilər. Sahəsi təxminən 38.000.000 kvadrat kilometrdir. Bu, Rusiyanın səthindən təxminən 2 dəfə çoxdur.  Qeyd edək ki, 9,826,675 kvadrat kilometr ərazisi olan ABŞ, Rusiya və Kanadadan sonra dünyanın 3-cü ən böyük ölkəsidir.

Ay necə yaranıb?

Günəş sistemimiz təxminən 4,6 milyard il əvvəl formalaşmışdır. Lakin bu formalaşma, təbii ki, birdən-birə baş verməmişdir. Sistemimizin ilk dövrlərində bir çox protoplanetar və asteroid yeni yaranan Günəşin ətrafında nisbətən təsadüfi orbitlərdə fırlanır və daimi toqquşmalara və parçalanmalara səbəb olur. Bu xaosda göy cisimləri davamlı olaraq toqquşur və birləşirdilər. Nəticə müntəzəm orbitdə olan, lakin hələ də lava axınları ilə dolu olan Yer planetimiz yaranmışdır.

Ancaq Yerin əmələ gəlməsi ilə hər şey bitmədi. Nəzəriyyəyə görə, təxminən 4,5 milyard il əvvəl Mars böyüklüyündə “Theia” adlı protoplanet Yerə çırpıldı və nəhəng qaya parçaları kosmosa uçdu.

Yerin Theia ilə nəticəsində kosmosa səpələnmiş materiallar Yerin ətrafında halqa əmələ gətirməyə başladılar. Msal üçün bu gün Saturnda gördüyümüz kimi. Bu halqanı meydana gətirən parçalar zaman keçdikcə cazibə qüvvəsinin təsiri altında birləşərək Yerin peyki olan Ayı meydana gətirdi.

Biz daim Ayın yalnız bir tərəfini görürük. Bunun səbəbi, Ayın öz oxu ətrafında fırlanması ilə eyni vaxtda Yerin orbiti ətrafında da fırlanmasıdır.

Bunun başqa bir maraqlı nəticəsi də vardır ki,  Ayın səthindən baxanda Yer həmişə eyni yerdədir, nə yüksəlir, nə də batır. Əslində, çox nadir hallarda Ayın səthindən baxanda Yerin qismən yerdəyişdiyini görmək mümkündür. Bunun səbəbi Ayın Yer orbitində “librasiya” adlı bir hərəkət etməsi və buna görə də Yerin səmada “Lissajous əyrisi” deyilən bir həndəsə ilə hərəkət etdiyi görünür. Ancaq bu hərəkət çox dar bir bölgədə baş verir və Yerin doğulması Ay səthinin yalnız 20% -dən müşahidə edilə bilər.

Ay müxtəlif formalarda öz işığınıətrafa yayır. Biz onu yumru, yarım olaraq görürük. Bu formalara bürünməsinə səbəb də fırlanmasıdır. Ayın yalnız bir üzünün görünməsini səbəbi də vardır. Belə ki, ancaq bir üzü daim Yerə baxan Ayın səmasında qravitasiya kilidi ilə Yerin səmada yerləşdiyiniz yerə nisbətən mövqeyi heç vaxt dəyişmir. Beləliklə, praktiki olaraq, Aydan baxdıqda Yerin əsasən stasionar olduğunu güman etmək mümkündür. Ayın ekvatorundasınızsa, o, birbaşa yuxarıdadır, daha yüksək enliklərə baxdığımızda, üfüqə daha yaxındır, qütb enliklərinə yaxın olduqda isə, üfüqdən bir qədər yuxarıdır.

Ayın hər iki tərəfinin bir qədər fərqli görünüşü ilə bağlı başqa bir nəzəriyyə mövcuddur: Ay ilk yarananda indiki kimi deyil, Yerdən cəmi 24.000 kilometr uzaqda idi. Astronom Jason Wright bu məsafədən istifadə edərək bir nəzəriyyə hazırladığı nəzəriyyəsinə görə, Yer hələ çox isti idi və Ay ona çox yaxın idi. Qravitasiya kilidinə görə Ayın eyni tərəfi həmişə bizə baxdığından, Yerin ilkin formalaşması zamanı bu yüksək temperatur Ayın ön hissəsini əridib; hətta qurutdu.

Ay Yer ətrafında fırlandıqca planetimizə yaxınlaşdıqca və uzaqlaşdıqca, planetimizdəki gəlgetlər dəyişir. Çünki Ay planetimizə yaxınlaşdıqca gəlgetlərin intensivliyi və minimum və maksimum nöqtələr arasındakı fərq artır.

Ay Yer ətrafında fırlandığından Yerin bir tərəfi həmişə Aya daha yaxın olur. Bunun nəticəsində Ayın yaxınlığındakı su Ay tərəfindən özünə tərəf çəkilir. Yanlardan gələn sular idə çəkilmiş suların yaratdığı boşluqları doldurur. Beləliklə Yerin Aya baxan səthindəki sular yüksəlir, digər səthindəki sular isə azalır.

Yeganə peykimiz olan Ayın hər il planetimizdən uzaqlaşdığını bilirdinizmi? Bəli, Ay Yerin fırlanmasından gələn enerjinin bir hissəsinin cazibə qüvvəsinin yaratdığı gelgit dalğasına ötürülməsi nəticəsində hər il 3,8 sm uzaqlaşan Yerdən uzaqlaşır. Aya bir qədər enerji göndərilir və Ay daha yüksək orbitə itələnir.

Ayda atmosfer yoxdur. Belə qənəatə gəlinməsinin səbəbi dəniz səviyyəsində yerdə bir kub santimetrdə 10 katrilyon molekul (1-in yanında 19 sıfır) olduğu halda, Ayda eyni həcmdə cəmi 1 milyon molekulun olmasıdır. Atmosferin olmaması isə Ayı Günəş radiasiyasından və ya meteoritlərin təsirindən qorumur.

Ay tutulması🌘

Demək olar ki, hər bir insan ömründə ən azı br neçə dəfə Ay və Günəş tutulmasına şahid olmuşdur. Hətta bu təbiət hadisəsi insanlarda daha çox maraq doğurur. Tutulma zamanı minlərlə insan müxtəlif vasitələrlə bu tutulmaya şahid olmaq üçün küçələrə axın edir.

Ay tutulması zamanı Yer Günəşlə Ay arasına girərək Aya gedən şüaları kəsərək Aya kölgə salır. Ay tutulması zamanı Yerdən gələn Ayın qaraldığını və tez-tez qırmızıya çevrildiyini görürük. Bu, Yer atmosferinin mavi və yaşıl işıqları səpələməsidir. Bu, sarı, narıncı və qırmızı işıqlar dalğa uzunluqlarını Aya doğru əydikdə baş verir.

Ayın geoloji fəaliyyətləri

Alimlər geologiyası haqqında çox az şey bilirdilər.  Lakin Ayı izləmək üçün göndərilən peyklərin müşahidələri nəticəsində Ayın “ağ bir şey” püskürtdüyünə dair faktlar tapılıb. Aparılan araşdırmalar nəticəsində məlum olub ki, bu, aktiv vulkandan çıxan qazlardır. Həmin qazlar Günəş işığında kilometrlərlə uzaqdan görünməyə başlayır. Eyni zamanda Ayın səthindəki seysmoqraflar da müəyyən aktivliyi ölçür. Bütün bunlar bizə Ayın geoloji fəaliyyətinin hələ də davam edə biləcəyini göstərir. Ancaq qeyd edək ki, bu hələ yekunlaşmayıb və araşdırmalar davam edir.

Təəssüf ki, Ayın maqnit sahəsi çox zəifdir. Bu maqnit sahəsinin zəif olması nəticəsində  Ay Günəşdən gələn radiasiyanın qarşısını Yer kürəsindən fərqli olaraq ala bilmir. Beləliklə  Ayda temperatur fərqinin həddindən artıq yüksək olması baş verir. Məsələn, əlinizin yarısı günəş işığında, digər yarısı kölgədə olarsa, əlinizin iki yarısı arasında 400 dərəcə istilik fərqi yarana bilər.