Devalvasiya
Devalvasiya sabit və ya yarı sabit məzənnə rejimi tətbiq edən ölkələr tərəfindən istifadə edilən pul siyasəti alətidir. Devalvasiya bir ölkənin rəsmi pul vahidinin digər ölkələrin valyutalarına və ya bir qrup valyutanın dəyərinə və ya pul standartlarına nisbətdə dəyərinin düşməsidir. Devalvasiya yenidən qiymətləndirmənin tam əksidir.
Devalvasiya nədir?
Devalvasiya müəyyən bir ölkənin hökuməti və ya mərkəzi bankı tərəfindən müvafiq valyutada istifadə olunan bir vasitədir. Devalvasiyanın əsas səbəblərindən biri ticarət kəsirini tarazlaşdırmaq üçün ölkə valyutasının dəyərini aşağı salmaqdır. Devalvasiya valyutanın dəyərini aşağı salmaqla ixracı qlobal ticarət rəqabətində daha ucuz və üstünlüklü etməkdir. Bununla belə, idxal bahalaşır və nəticədə yerli istehsalçının məhsullarına tələbat artır, yerli ev təsərrüfatlarının idxal olunan məhsullara tələbatının azalması gözlənilir.
Devalvasiya müsbət pul siyasəti aləti kimi görünsə də, mənfi təsirləri də var. İdxalın bahalaşması yerli istehsalı daha az səmərəli edə bilər və ya ixracı ucuzlaşdırmaq tələbi çox artıra və inflyasiyaya səbəb ola bilər.
İqtisadiyyatı stabil olan dövlətlərə devalvasiya tətbiq edilə bilməz. Tətbiq olunarsa, mütləq ödənişlərdə kəsir və ya iqtisadi böhran yaranır. İnkişaf etmiş ölkələrin idxal mallarına ehtiyacı var. Əgər idxal olunacaq mallar bahadırsa, o ölkə nə qədər qabaqlayıcı tədbirlər görsə də, daxili qiymət artımının qarşısını ala bilməyəcək. Bu onu göstərir ki; Həmin ölkə devalvasiya qərarı verməzdən əvvəl lazımi tədbirləri görməlidir. Daxili qiymət artımının qarşısını almalıdır.
TARİXDƏ DEVAVASİYA
Qədim Yunanıstanda və Romada devalvasiya pulla təmsil olunan metalın miqdarını azaltmaqla həyata keçirilirdi. Müəyyən miqdarda qızıl və gümüşdən zərb edilən sikkələrin miqdarının artması pulun dəyərinin azalması ilə nəticələnirdi. XIX əsrdə kağız pulların miqdarının artması nəticəsində baş verən inflyasiya daxili qiymətləri yüksəltməklə pulun dəyərinin azalmasına və əskinasların qızılla bağlanma qabiliyyətini məhv etməyə səbəb oldu. Belə ki, milli valyutanın ekvivalenti kimi qəbul edilən qızılın miqdarı azaldılıb və məzənnələr buna uyğun tənzimlənib.
DEVAVASİYON NÜMUNƏLƏRİ HANSILARDIR?
Misal üçün; Misir qara bazarda ABŞ dollarının ucuzlaşması ilə bağlı ciddi valyuta təzyiqi ilə üzləşib. Qara bazarın yüksəlişi Misirin daxili istehsalına və investisiyalarına ciddi şəkildə mane oldu. Bu səbəbdən Misir 2016-cı ilin mart ayında öz valyutasını ABŞ dollarına nisbətdə 14% dəyərdən saldı.
Devalvasiyadan sonra Misir fond bazarı çox ciddi artımlar göstərdi, lakin qara bazar Misir mərkəzi bankını daha çox tədbir görməyə məcbur etdi. 12 iyun 2016-cı ildə Misir bankı növbəti dəfə devalvasiyaya uğrayaraq Misir funtunu ABŞ dollarına nisbətdə dəyərdən saldı.
Devalvasiyanın başqa bir nümunəsi Çindir. 2015-ci ildə kredit bazarında ciddi problemlər yaşayan və iqtisadi daralma yaşayan Çin yerli valyutası Reminbini devalvasiya etdi. İl ərzində bu devalvasiya hərəkətini bir neçə dəfə təkrarlayan Çin, pul siyasəti alətləri ilə qlobal ticarətə ABŞ-a müdaxilə etdiyi üçün Çinə xəbərdarlıq etdi. Valyuta müharibələrinin əsas səbəbi ölkələrin valyutalarını dəyərdən salaraq qlobal ticarətdə üstünlük əldə etməyə çalışmaları və ixracatda üstünlük əldə etmələridir.
Bu gün devalvasiya
Bu gün sikkə və ya qızıl pul sistemi olmadığından daxili qiymət artımı nəticəsində əldə edilə bilməyən valyuta gəlirləri hesabına yerli valyutanın dəyərdən düşməsinə cəhd edilir. Əsas ixracı təşviq etmək üçün yerli valyutanın dəyəri müəyyən xarici valyuta əsasında tənzimlənir. Lakin belə bir tətbiqin uğurlu olması üçün devalvasiyadan sonra daxili qiymət artımının qarşısını almaq və xarici dövlətlərin idxal məhdudiyyətlərinə əl atmamaq lazımdır.
