Fonetika
Mətn sənədi hazırlanarkən diqqət yetirilməli olan ən mühüm məsələlərdən biri sözlərin mənasıdır. Mətndə sözlər düzgün məna ilə işlənməyəndə məna bütövlüyü pozulur və cümlənin təsir əmsalı aşağı düşə bilər. Ona görə də zəngin məzmun yaratmaq üçün sözlərin mənasına yiyələnmək lazımdır.
Fonetika sözünün ümumi mənası səs bilgisi olaraq ortaya çıxır . Fonetika sözü səs bilgisini öyrənən elm sahəsini ifadə etmək üçün tez-tez istifadə olunur. Fonetika dilin səs və ton təhsili və bu sahədə oxşar fənlərin öyrənilməsi ilə məşğul olur.
Fonetika nəyi öyrənir?
Fonetika dilçilik elminin danışıq səsləri barədə bəhs edən bölməsidir. Danışarkən tələffüz olunan səslər danışıq səsləri adlanır. Bu səslər danışıq üzvlərinin köməyi ilə yaranır. Danışıq səsləri kimi qəbul edilən bu söz dilin səs tonunu və danışıq tempini tədqiq etməklə yanaşı, dilin ritmini də araşdıran bir elmdir.
Fonetika sözü yunan sözüdür. Əslində bu gün istifadə edilən bir çox anlayışlar yunan dilinə aid ola bilər. Yunanıstanda filosoflar geniş şəkildə yaşadıqları üçün bu sözlər zamanla Avropaya da yayıldı. Fonetika sözü yunan dilinə ingiliscə telefon sözündən gəlib. Fonetikos sözündən əmələ gəlmiş, eşidilən,duyulan səs mənasını verən sözdür. Onun öz mənası; akustika, tibb, nevrologiya, müasir elm və biologiya kimi elmlərlə əlaqəsinə görə fərqlənə bilər.
Fonetik əlifba
Səsləri kağız üzərində göstərmək məqsədi ilə yaradılmış standart əlifbaya verilən addır. Bütün dillərdə nitq səslərinin nümunəsi kimi yaradılmış simvol və işarələr sistemidir. Dillərdə sözlərin düzgün tələffüz edilməsini təmin etmək, ixtiyari və uyğunsuz proqram təminatı və bir çox mətn tərcümə sistemlərinin yaratdığı çaşqınlığın qarşısını almaq üçün yaradılmış əlifbadır.
Fonetik əlifbada latın sözlərindən istifadə olunur. Bundan əlavə, yunan əlifbası kimi müxtəlif əlifbalardan hərfləri də alır. Fonetik əlifbanı başqa cür müəyyən etmək üçün bu, sözün və ya söz qruplarının kodlaşdırılması zamanı istifadə olunan əlifbadır. Çoxlu sayda beynəlxalq şirkətlər fonetik əlifbanı nəzərə alaraq şirkət adını seçirlər. Belə ki, latın sözlərindən əmələ gələn ölkələrdə tələffüz problemi yoxdur.
Fərqli xüsusiyyətlərinə görə danışıq səsləri iki yerə ayrılır : Sait səslər və samit səslər.
Ağız boşluğunda sərbəst və maneəsiz tələffüz olunan səslər sait səslərdir.Elə buna görə də onlar aydın şəkildə və avazla səslənir. Saitlərin daha bir xüsusiyyəti heca əmələ gətirməsidir.
Samit səslərin tələffüzündə isə ağız boşluğunda müxtəlif maneələr olur. Saitlərin bölgüsü Dilimizdə 9 sait səs var: [a], [e], [ə], [i], [ı], [o], [ö], [u], [ü]. Yaranma vəziyyətinə görə saitlərin aşağıdakı üç bölgüsü var.
- Dilin arxa və ön hissəsində deyilməsinə (dilin üfüqü vəziyyətinə) görə:
- Qalın saitlər: [a], [ı], [o], [u]
- İncə saitlər: [e], [i], [ə], [ö], [ü]
- Dilin üst damağa doğru yuxarı qalxması və nisbətən aşağı enməsi vəziyyətinə (dilin şaquli vəziyyətinə) görə:
- saitlər: [ı], [i], [u], [ü]
- Açıq saitlər: [a], [e], [ə], [o], [ö]
