İqtisadiyyat nədir?

İqtisadiyyat nədir dedikdə, məhdud resurslarla qeyri-məhdud insan ehtiyaclarını qarşılama fəaliyyətlərini araşdıran sosial elm olaraq başa düşülür, bütün cəmiyyət;  istehlak, istehsal, paylaşma, gəlir, inkişaf və artım kimi mühüm sosial məsələləri araşdırır.  Məhdud resurslara görə insanlar müxtəlif variantlar arasında seçim etməli olurlar.  Bu səbəbdən iqtisadiyyatı “seçim elmi” də adlandırırlar.  İnsanın ibtidai həyatdan başlayaraq əsas tələbatlarının ödənilməsi ilə bağlı olan təsərrüfat anlayışı həyata keçdi.

İbtidai həyatda insanlar müxtəlif ehtiyaclarını malların başqa mallarla dəyişdirilməsi ilə həyata keçirilən barter iqtisadiyyatı adlanan iqtisadi təcrübə ilə təmin etmişlər.  İnsanın ilk tanış olduğu iqtisadiyyat anlayışlarının olduğu vəziyyət budur;  ehtiyac, faydalılıq, dəyər yaradılması və qiymət.  İqtisadiyyat fərdləri bizneslərə, ölkələrə və bütün dünyaya bağlayan bir şəbəkədir.  Məsələn, biznesin yaxşı idarə olunması birbaşa ölkə iqtisadiyyatına təsir edir.

Kapitalist sistemi istehlaka yönəlmiş bir sistem olduğu üçün iqtisadiyyatı həmişə istehlakla bağlı çərçivədə nəzərdən keçirir və ona uyğun tərif verir.  Hətta istəklərin sonsuzluğu bir yana dursun, onların çox olub-olmaması bu gün mübahisəyə çevrilib.  Kapitalizmin yaratdığı istehlakın ən yüksək dəyər olduğu anlayışı əslində ehtiyacı olmayan bir çox şeyi arzuolunan hala gətirmişdir.  Bunlara həqiqətən ehtiyac olub-olmamasından başqa, iqtisadiyyatın istehlak və ya xərclər qədər əhəmiyyətli olan istehsal və paylaşma münasibətlərini ehtiva edən bir tərifə ehtiyacı var.  İstehlak iqtisadi fəaliyyətin hərəkətverici qüvvəsi olsa da, insanların istehsalından sonra istehsal münasibətləri və sənaye inqilabından sonra paylaşma məsələsi əhəmiyyət kəsb edərək ön plana çıxmışdır.

Tarixi

Elm tarixində ilk dəfə iqtisadiyyat sözünü, qədim yunan alimləri işlətmişlər. O, Ksenofontun (e.ə-430-355) “Ev təsərrüfatı” və ya “Ev iqtisadiyyatı” deyilən əsərinin adından götürülmüşdür. Sonra isə Aristotel (384-322) tərəfindən geniş şərh edilmişdir. Yunan sözü olan “Oykonomiya” iki sözdən- “oykos” (ev, tə-sərrüfat) və “nomos” (qayda, qanun) söz birləşmələrindən yaranmışdır. Bu mənada “Ekonomika” antik dövrün qul əməyinə əsaslanan ailə təsərrüfatının, ən çox natural təsərrüfat münasibətlərini ifadə edirdi. Təsərrüfat və onun idarəedilmə qanunları mənasını daşıyan bu anlayış sonralar mürəkkəb və geniş bir fəaliyyət dairəsini, bütövlükdə iqtisadiyyat mənasını ifadə etməyə başlamışdır. Hazırda dünyanın əksər ölkələrində, müxtəlif dillərdə “Ekonomiks” geniş anlamlı bir kateqoriya kimi işlədilməkdədir. Bizim və bir çox islam ölkələri xalqlarının dilində “ekonomika” ərəb dilindən alınmış “iqtisadiyyat”, “iqtisad” kimi sözlərlə ifadə olunur. Lüğəti mənası da elə “ekonomika” anlayışının bildirdiyi mənaya uyğundur