Mehemmed Fuzuli haqqinda melumat

Mehemmed Fuzuli haqqinda melumat sahibi olmaq üçün bizim saytımıza nəzər yetirə bilərsiniz. Azərbaycan və dünya ədəbiyyatına töhfələr verən şairimizi daha yaxından tanımaq üçün doğru ünvandasınız. Burada sizlər üçün geniş şəkildə Mehemmed Fuzuli haqqinda melumat təqdim olunur.

Onun həyatı haqqında çox az məlumat var. Əsl adının Mehmed, atasının adının isə Süleyman olduğu bilinsə də, bir həyatı haqqında dəqiq məlumat yoxdur. Əldə olan mənbələr onun Bağdad ətrafında doğulduğunu qeyd etsə də, müəyyən bir yerdə birləşə bilmirlər. Lətifi, Əhdi, Sam Mirzə, Əli Mustafa və Aşık Çələbi bəzi şeirlərindəki “Bağdadi” ifadəsinə və adətən Füzuli-yi Bağdadi adlandırılmasına əsaslanaraq onun Bağdadda doğulduğunu söyləyirlər.

Mehmed bin Süleyman Füzuli 1483-cü ildə Hillahda anadan olub, 1556-cı ildə Kərbəla və ya Bağdadda türk divan şairidir. Ailəsi köçəri həyatı tərk edərək indiki İraq bölgəsində məskunlaşan oğuzların bayat tayfalarındandır. Əsl adı Mehmet bin Süleymandır. Onun türk bayat tayfasından və ya kürd olduğu bildirilir. O, Azərbaycan poeziyasına böyük təsir göstərmişdir. Ələvilikdə və regional şiəlikdə Yeddi Böyük Barddan biri hesab olunur.

Füzuli yaxşı təhsil almaq üçün əvvəlcə Hillə şəhərində müftilik edən atasından, sonra isə Rəhmətullah adlı müəllimdən təhsil alır. Onun sonrakı təhsili haqqında dəqiq məlumat olmasa da; Əsərlərindən onun İslam elmləri və dili sahəsində çox gözəl təhsil aldığı anlaşılır.

İlk dəfə Katib Çələbi şairin əsl adını çağdaş mənbələrdə onun əsl adını yazmayan, əksinə Mövlana Füzuli və ya Füzuli-yi Bağdadi təxəllüsü ilə tərcümə edən şairin əsl adı ilə adlandıran ilk şəxs oldu. İlk dəfə Katib Çələbi Keşfü’ẓ-ẓunun-də qeyd olunub. Şairin təxəllüsü olan Füzuli kəlməsi həm “özünə dəxli olmayan işlərə qarışan, lazımsız sözlər söyləyən” mənasındadır, həm də “ulu, üstün, fəzilətli”. Şair bu təxəllüsü seçməsinin səbəbini farsca divanının ön sözündə belə izah edir: “Şeirə başlayanda günlərlə təxəllüs götürməyi düşünürdüm. Bir müddət sonra seçdiyim təxəllüslə partnyor peyda olduğu üçün başqa təxəllüs alırdım. Nəhayət, anladım ki, məndən əvvəl gələn şairlər söz deyil, təxəllüs uğrunda mübarizə aparırlar.

Füzulinin yaşadığı dövrün siyasi şərait  aktual idi. Xilafət Əməvilərdən Abbasilərə keçdikdə, paytaxt olduqdan sonra Bağdad şəhəri mühüm mərkəzə çevrilmişdi. Bağdadın geosiyasi mövqeyi şəhərin inkişafında mühüm rol oynayıb. Ticarət yollarının kəsişdiyi, Dəclə və Fərat çaylarının bir-birinə ən çox yaxınlaşdığı bu bölgə münbit torpaqlarda yerləşirdi. Bağdad Böyük Səlcuqlu Dövlətinin hökmdarı Tuğrul bəyin dövründə türklərin himayəsi altına keçmişdir. Şəhərin mədəni inkişafına töhfə verən Nizamiyə mədrəsələri də bu dövrdə yaradılmışdır. Daha sonra monqol istilası ilə şəhər dağıdılmış, kitabxanalardakı kitablar məhv edilmişdir. Füzulinin doğulduğu illərdə Ağqoyunlular Bağdad şəhərində hökmranlıq edirdilər. Füzulinin yaşadığı yüksək mənəvi səviyyədə olan bu şəhərlər və mədəni quruluş onun yaradıcılığına böyük təsir göstərmişdir.

Füzulinin şöhrəti, nüfuzu və nüfuzu hələ sağlığında bütün türk-islam ölkələrinə yayılmağa başlamışdır. Türk-İslam dünyasında onun adı təkcə böyük şairi deyil, həm də vəsiyyət dərəcəsinə yüksəlmiş Allah aşiqini xatırladır. Məhzenü’l-ŞaraibŞöhrətinin İraqda və Xorasanda yayıldığını qeyd edən Əhməd Əlihan Haşimi də söhbət etdiyi 3145 İran şairi arasında ona xüsusi yer verərək onun təsir və təsirinə işarə etmişdir. Məşhur türk əsilli İran şairi Saib-i Təbrizinin əsas kitablardan olan Füzuli divanında yazılması da onun İrandakı nüfuzu və nüfuzu haqqında təsəvvür yaradır.

O, astronomiya biliklərinin də yaxşı olduğunu “Gözlərimdən ətrafa çevrilmiş günəş su olsa nə olar” deyərək sübut etdi. Onun həmsəsi də var.Azərbaycan Divanının ön sözündə “Elmsiz şeir bünövrəsiz divar kimidir, bünövrəsiz divar dəyərsizdir” deyir.O, Azərbaycan, ərəb, fars divan şerləri yazmışdır. Əsərlərində istifadə olunan dil dövrün divan şairlərindən daha sadə və anlaşılandır. Xalq deyimlərindən çox bəhrələnirdi.

Hər bir sənətkarda olduğu kimi, Füzulinin şeirlərində də ondan əvvəlki böyük ustadların təsiri qeyd olunur. Köprülü deyir ki, o, Osmanlı şairlərini çox yaxşı tanımır, ona görə də İran poeziyasının və bunlardan Hafiz, Əttar, Molla Cami, Nizami, Hatifi və Səlman-ı Savecinin təsirlərini axtarmaq lazımdır. Amma diqqətli araşdırma göstərir ki, Füzulidə bu təsirlər digər şairlərdə olduğu kimi aydın deyil. Oxşarlıqların çoxu təbii olaraq ortaq olan fikir, hiss və məcazlardan qaynaqlanır və spesifik və xüsusi təsirdən çox, divan ədəbiyyatının xüsusiyyətlərindən və onun arxasında duran mədəni fondan qaynaqlanır. Bundan başqa, real olan Füzulinin demək olar ki, bütün şeirlərində onun şəxsi xasiyyətinin olmasıdır. Əslində, Mazıoğlu Füzuli ilə Hafizi müqayisə etdi.

Şeirlərinin mövzusunu bədən ləzzətlərindən çox mistik bir eşq, Ehl-i Beyt həsrəti, ayrılıq ağrısı təşkil edirdi. Hisslərini, fikirlərini çox səmimi və lirik şəkildə asanlıqla ifadə etməyi bacarırdı. Bu baxımdan Yunus Əmrə türk poeziyasında müqayisə edilən yeganə şairdir. “Leyla və Məcnun” məsnəvisi eyni mövzuda yazılmış ən yaxşı məsnəvilərdəndir (o cümlədən ərəb və fars dillərində).

Füzuli bir şeir dili kimi türkcəni çox gözəl bilir. Füzuli divan ənənəsindəki ixtisarlardan, gərəksiz sözlərdən qurtularaq, poeziyanın düzənləşməsində mühüm mərhələ təşkil edir. Dibacesində “Məzmunu Rüya-bəhş ü səriü’l-hüsul ola / Andan ne sud ki ola ikimənalı” deyərək asan başa düşülən bir şeir üslubunu müdafiə edən Füzuli, dili kifayət qədər ağır və ağır olan qəsidələrində qəzəllər və Leyla vü Məcnunməsnəvisində sadə, təbii və iddiasız xüsusiyyət göstərir. 

Füzulinin şeirlərindəki sadəlik və sadəlik ilk baxışdan asan başa düşülməsidir. Bu cəhəti ilə zaman-zaman “sehl-i mumteni” kimi səslənən qoşmalara rast gəlinir. Digər tərəfdən, mürəkkəb məzmun sistemi bu şeirə xas olan fon mədəniyyətini qat-qat göstərir.

O, İran poeziyasından Hafiz, türk poeziyasından isə Nəsimi və Nəvai misralarını ən uğurlu şəkildə təkmilləşdirmişdir. O, özündən sonra gələn bütün divan şairlərinə təsir etmişdir. Onun 1556-cı ildə Kərbəlada vəba və ya vəba xəstəliyindən, özündə geniş yayılmış epidemiya nəticəsində öldüyü güman edilir. Şeirləri başqalarına qarışmasın deyə, lazımsız, mənasız təxəllüsü işlədib.

Füzulidəki məhəbbət şeirlərinin əsrlər boyu eşqlə oxunmasının səbəbini bu təcrübənin, tənhalığın, əbədi həsrətin etibarlılığında axtarmaq lazımdır. Onun xasiyyətinin poeziyasında əks olunması sənətinin gücünü təşkil edir. Beləliklə, onun şeirlərində məhəbbət lirika mənbəyinə çevrilir.

Türk, fars və ərəb dillərində əsərlər yazan Füzulinin nəzm və nəsrdə on beşə yaxın əsəri var.

Məhəmməd Füzuli yaradıcılığı

Məhəmməd Füzuli əsərlərini üç- dildə Azərbaycan, ərəb və fars dillərində yazırdı. O Nəsimidən sonra Azərbaycan dilində şeirlər yazan ikinci böyük şair sayılırdı.

Farsca əsərləri:

“Həft cam” (Yeddi cam) və ya “Saqinamə” — alleqorik poema

“Səhhət və Mərəz” – farsca və nəsrlə yazılmış alleqorik əsər.

“Rindü Zahid” – nəsrlə yazılmış iki baxışın dialoqu.

Türkcə (azərbaycanca) əsərləri:

“Bəngü Badə” (Tiryək və Şərab) — poema

“Söhbətül-əsmar” (Meyvələrin söhbəti) — poema

“Leyli və Məcnun” — poema (alleqoriya olmayan yeganə poeması)

“Hədiqətüs-Süəda” (Xoşbəxtlik bağçası) – şairin həcmcə ən böyük əsəri, ənənəvi-müştərək mövzuda yazılıb.

“Şikayətnamə” və ya “Nişançı Paşaya məktub” — nəsr əsəri(Azərbaycan dilində ilk nəsr)

“Hədisi-Ərbəin”(Qırx hədis) — Əbdürrrəhman Caminin eyniadlı əsərindən tərcümə(fars dilindən)

Məşhur qəzəlləri

“Məni candan usandırdı”

“Söz”

“Olsaydı məndəki qəm”

“Can vermə qəmi-eşqə ki, eşq afəti-candır”

“Canı kim cananı üçün sevsə cananın sevər”

“Məndə Məcnundan füzun aşiqlik istedadı var”

“Yetər ey fələk”

“Tutuşdu qəm oduna”

“Pənbeyi-daği-cünun içrə nihandır bədənim”

“Ey könül, yarı istə, candan keç”

“Könül səccadəyə basna ayaq, təsbihə əl urma”

“Rəmazan oldu çəkib şahidi-mey pərdəyə ru”

“Ey bivəfa ki, adət olubdur cəfa sana”

“Aşiq oldum yenə bir tazə güli-rənayə”

Operalar

Leyli və Məcnun — musiqi: Üzeyir Hacıbəyov

Musiqi poemaları

“Füzuli” vokal-simfonik poema (1993) — musiqi: Ramiz Mustafayev

“Füzuli” simfonik poema — musiqi: Arif Məlikov

“Şəbi-hicran” lirik poema — xor və böyük simfonik orkestr üçün — musiqi: Məmməd Quliyev

Məhəmməd Füzuli vəfatı

Məhəmməd Füzuli Taun xəstəliyindən əziyyət çəkirdi. O, 1556-cı ildə Kərbəlada vəfat etmişdir. Şairin qəbri də Kərbəladadır.