Mübaliğə nədir?
Sözün lüğəvi mənası şişirtmə deməkdir. Hadisə və ya fikrin şişirdilmiş şəkildə verilməsi mübaliğə adlanır. Ədəbiyyatşünaslıqda mübaliğəyə hiperbola da deyilir.Mübaliğədən həm nəzmdə, həm də nəsrdə ifadəni gücləndirmək üçün istifadə olunur. Həmin ritorika sənətlərindən biri olan. Mədhiyyə, qəsidə, gözəlləşdirmə kimi şeir növlərində sevgili və dövlət xadimlərinin xüsusiyyətlərini qabartmaq üçün mübaliğə sənətindən istifadə edilir.Məsələn:
Eləmi düşən yeri,
Atlanıb düşən yeri.
Göz yaşım dağa dönüb,
Yandırır düşən yeri.
Ağıda göz yaşının oda dönməsi və yeri yandırması fikri mübağilədir. Fizulinin aşağıdakı beytinin ikinci misrasında da mübaliğə işlənmişdir.
Kuhikən künd eləmiş min tişəni bir dağ ilan
Mən qoparıb atmışam min dağı bir dırnağ ilən
Mübaliğə nədir?
Ədəbiyyatda daha çox şişirtmə adı ilə tanınan mübaliğə sənətindən həm şairlər, həm də roman və hekayə müəllifləri istifadə edirlər. Mübaliğə sənətinin məqsədi hekayəni daha güclü etmək və oxucunu heyran etməkdir.
Roman, hekayə və nağıl kimi hadisə yazılarında mübaliğə sənəti adətən personajın gözü ilə edilir. Personajın hiss və düşüncələrini şişirdilmiş şəkildə ifadə etmək personajın düşdüyü vəziyyəti daha aydın başa düşməyə imkan verir.
Mənzum əsərlərdə isə adətən kimisə tərifləyəndə və ya tənqid edərkən mübaliğədən istifadə olunur.
Mübaliğə Cümlələri Nümunələri:
- “Dağ kimi insan” bir anda əldən ayaqdan kəsildi.
- Onun son sözləri “ox kimi” ürəyimə batdı.
- “Dünya qədər” boş vaxtı olmasına baxmayaraq, hələ də vaxtının olmamasından şikayətlənir.
Gündəlik həyatda tez-tez istifadə olunan bir çox stereotip ifadə və deyimləri şişirdilmiş cümlələrə misal göstərmək olar.
- Camaat qarşısında utandığından az qala “yerin dibinə girdi”.
- Atam qiymətlərimə görə mənə velosiped alanda “dünyalar mənim oldu”.
- Onun şirin bir sözünü “Dünyalara dəyişmərəm”.
Həddindən artıq şişirtmə ehtiyacının qədim zamanlarda yarandığını təsəvvür etmək biraz çətindir. Müasir cəmiyyətdəki insanların mühakimələri dünya haqqında tamamilə fantastik fikirlərə sahib olan qədim insanların dünyagörüşündən təəccüblü bir şəkildə fərqlənir. O uzaq dövrlərdə insanlar uydurma və gerçəkliyin nə olduğu barədə dəqiq bir fikir sahibi ola bilməzdilər. Ən qədim insanlar bu hadisələrə izah edilə bilməyən sehrli güc vermişlər. Bu cür hadisələrdən qorxurdular.
- təşəkkürlər,
- sürpriz,
- heyranlıq,
- şişirtmə.
Ədəbi texnikalardan istifadə edilmədən əsər insidid, darıxdırıcı və maraqsız olur. Buna görə bütün müəlliflər bunları əsərlərində istifadə edirlər. Ədəbiyyatda hiperbolun istifadəsinin əsasını eyni söz birləşmələrinin geniş və təbii olaraq meydana gələn mənalarının qarşılıqlı təsiri təşkil edir.
Rus ədəbiyyatında da rus klassikləri bu texnikanı həvəslə istifadə edirdilər.
- -A.S. Qriboyedov,
- -A.N. Ostrovski,
- -N.V. Qoqol,
- -L.N. Tolstoy.
