İuadizm dini haqqında məlumat 

İuadizm bir tanrıya, müqəddəs kitaba, müqəddəs torpağa, seçilmiş və seçilən millətə və Məsih ideyasına inanmaq kimi təməl prinsiplərə əsaslanan bir dindir.

İuadizm haqqında 

Hazırda dünyada 14 milyona yaxın yəhudi var. Onların əksəriyyəti İsrail və Amerikada yaşayır. Yəhudi tarixi, Hz.  İbrahimdən başlayır.  Bu səbəblə Hz.  İbrahim yəhudi ənənəsində “Böyük əcdad” kimi tanınır.  Tövrata görə Hz.  İbrahim Xaldeylilərin Ur şəhərində (indiki İraqın cənubunda) anadan olub və sonra Harrana (Urfa) köçüb.  Hz. İbrahim Harranda olarkən Allah Kənan torpağını Peyğəmbərə göndərdi.  İbrahimin nəslinə verəcəyini vəd edərək, ona Fələstin torpağına getməyi əmr etdi. Hz. İbrahimin müvafiq olaraq ərəblərin və yəhudilərin əcdadları olmuş İsmail və İshaq adlı övladları var idi.  Yəhudilərin fikrincə, bu uşaqlardan biri İshaq ilahi missiyanı davam etdirmək üçün Allah tərəfindən seçilmişdir.

Yəhudi tarixində Hz. İbrahim, İshaq və Yaqub “İbrani Patriarxları” kimi tanınır.  İshaqın ardınca Yaqub, sonra Yusif bu ənənəni davam etdirdi. Hz. Yusifin dövründə israillilər Fələstini tərk edərək Misirə yerləşdilər. Bu dövrdə Misirdə israillilərin vəziyyəti çox yaxşı olsa da, onun ölümündən sonra vəziyyətləri daha da pisləşdi və zaman keçdikcə qul oldular.  İsrail oğulları Hz. Musanın başçılığı ilə Misirdən çıxdılar.  Yeşuanın zamanında Fələstin torpaqlarını ələ keçirən israillilər Davud və Süleymanın dövründə ən şərəfli günlərini yaşadılar. Süleymanın dövründə Yerusəlimdə məbəd tikildi.

Dinin tarixi barədə 

Süleymanın ölümündən sonra israillilər iki padşahlığa bölündülər: şimalda İsrail və cənubda Yəhuda.  İsrail Krallığı eramızdan əvvəl 722-ci ildə assuriyalılar tərəfindən, Yəhuda Krallığı isə eramızdan əvvəl 586-cı ildə babillilər tərəfindən dağıdıldı.  Ənənəvi yəhudi inancına görə, şimaldakı israillilər başqa xalqlarla qarışaraq tarixdən siliniblər.  Yəhuda Krallığının vətəndaşları Babilə (indiki İraq) sürgün edildi. Fars padşahı Kir babilliləri məğlub etdikdən sonra yəhudilərə eramızdan əvvəl 538-ci ildə Fələstin torpaqlarına qayıtmağa icazə verildi. II Yerusəlimdən sürgündən qayıdan yəhudilər.  Məbədi tikdilər. Eramızın 70-ci ildə Roma kralı Titus Yerusəlimi dağıdıb, bu məbədi dağıdıb və yəhudiləri sürgünə göndərib. O vaxtdan sonra məbəd bir daha tikilmədi.

Yəhudi inanc prinsipləri Philondan (ö. 50) bəri müxtəlif yəhudi mütəfəkkirləri tərəfindən siyahılar şəklində tərtib edilmişdir. Siyahıların həm sayında, həm də məzmununda fərqlər müşahidə olunur.  İman prinsiplərinin ən məşhur siyahısı Maimonides’ə aiddir (Maimonides, ö. 1204). Maimonides’in on üç maddədən ibarət olan yəhudi inancının prinsipləri siyahısında əsas maddələr bunlardır;  Allahın varlığı, birliyi, heç bir şeyə ehtiyacı olmayan və cismanilikdən uzaq olması.  Bunun xaricində nübüvvət həqiqəti Hz.  Musanın ən böyük peyğəmbər olduğuna, mükafat və cəzanın doğru olduğuna, Məsihin gələcəyinə, ölülərin diriləcəyinə dair inanclar da bu sıraya daxildir.

İuadizmin başqa bir xüsusiyyəti onun müqəddəs kitabı olmasıdır.  Tanax adlanan bu kitab Tövrat, Neviim və Ketuvim bölmələrindən ibarətdir. Tövrat ərəbcə Tövrat kimi ifadə edilən yəhudilərin müqəddəs kitabı korpusunun ən müqəddəs və ən mühüm hissəsini təşkil edir. Ənənəvi yəhudi inancına görə Tövrat Hz. Musaya Sinay dağında verilmiş və bu günə qədər dəyişməz qalmışdır.  Hz.  Musaya verilən Tövrat Yazılı Tövrat, Mişna və Gemara (Talmud) isə Şifahi Tövrat adlanır. Yəhudilikdə Talmud da Tövrat kimi vəhyin məhsulu hesab olunur. 

Müqəddəs torpağa inam da yəhudiliyin mühüm xüsusiyyətlərindən biridir. Bu inanca görə Allah Misir çayından Fərata qədər bütün torpaqları İbrahimə və onun nəslinə vəd etmişdi (Yaradılış, 12:7; 15:18-21; 17:8). Bu səbəbdən də yəhudilər bu torpaqların əsl sahibi olduqlarını iddia edirlər. Bu geniş torpaq vədi çərçivəsində Fələstin torpaqları və Qüds xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Çünki yəhudilikdə bir çox əmr və qadağalar ancaq bu torpaqlarda həyata keçirilə bilər. Bundan əlavə, Qüdsdə yerləşən və yəhudilərin qibləsi olan Süleyman məbədi də bu torpaqlarda yerləşir.

Seçki ideyası iuadizmin başqa bir görkəmli xüsusiyyətidir.  Buna görə də yəhudilər Allah tərəfindən seçilmiş xüsusi xalqdırlar. Təkcə dini deyil, həm də etnik baxımdan seçildiklərini düşünürlər.  Əslində Allah Tövratda israilliləri öz “öz xalqı” kimi gördüyünü bildirir. Tövratda, “Sizi başqa xalqlardan ayırdım ki, siz mənə məxsus olasınız (Levililər, 20:26), “Siz Allahınız Rəbbin müqəddəs xalqısınız vədinə görə (Qanunun təkrarı, 7:6).  26:19)” yəhudilərin seçilməsinə aiddir. Bu səbəbdən yəhudi düşüncəsində insanlar yəhudi və başqalarına bölünür. 

İuadizmliyin görkəmli xüsusiyyətlərindən biri Məsih ideyasıdır. Yəhudilər inanırlar ki, bir gün Məsih gələcək, dünyanın hər yerindən yəhudiləri İsrailə gətirəcək və bir yəhudi krallığı quracaq.  Yəhudilərə görə, Məsih Davudun nəslindən gələcək.  Məsih gələndə dünyanın şər padşahlıqlarına qarşı vuruşacaq və onların hamısını diz çökdürəcək. Bu müddətdə Yəcuc və Məcuc da İsrail torpağına hücum edəcək və Allahın köməyi ilə onların hamısı məhv ediləcək. Məsih Fələstində yəhudi krallığını qurduqdan sonra bütün dünya yəhudilərə beyət edəcək. Yəhudi dini ədəbiyyatında axır zamanda zühur edəcək Armilus adlı bir personajdan da bəhs edilir.  İslam qaynaqlarında Dəccalla uyğun gələn Armilisin Məsih tərəfindən öldürüləcəyi düşünülür.

Yəhudilik öz ardıcıllarına müəyyən dini qaydalar və vəzifələr qoyur. Bu çərçivədə yəhudilikdə 613 əmr və qadağa var.  Bunlardan 248-i əmr, 365-i isə qadağandır.  Bu əmr və qadağalar Tövratdakı müxtəlif ayələrə əsaslanır.  Bunlara həm Allahın varlığını qəbul etmək kimi çox əsas prinsiplər, həm də bayramlarda şən olmaq kimi hökmlər daxildir. On Əmr yəhudilərin əmr və qadağalar siyahısından ən mühümüdür. Sinay dağında Peyğəmbər.  Musaya verilən On Əmr Tövratda belə bildirilir: (Çıxış, 20:1-17):

Məndən başqa heç bir tanrınız olmayacaq.  Nə yuxarıda səmada, nə aşağıda yerdə, nə də yerin altında sularda heç bir canlıya bənzəyən bir büt etmə. Allahınız Rəbbin adını boş yerə çəkməyin. Şənbə gününü yadda saxla, onu müqəddəs tut. Ananıza və atanıza hörmət edin;  öldürməyəcəksiniz;  Zina etmə; Oğurluq etməsən;  Qonşunun əleyhinə yalandan şahidlik etmə.  Qonşunun evinə, arvadına, kəniz və ya nökərinə, öküzünə, eşşəyinə və ya qonşunun başqa bir şeyinə tamah salma.

Yəhudilərin başqalarını yəhudiləşdirmək və ya yəhudiliyə dəvət etmək kimi bir gündəmi yoxdur.