Kepenekler haqqinda melumat 🦋

Kepenekler haqqinda melumat saytımızda qeyd olunmuşdur. Hər zaman bu varlıqları gördükdə insanların üzündə sevinc yaranır. Bəs biz kəpənəklər nə qədər tanıyırıq? Elə isə gəlin tanış olaq. Kepenekler haqqinda melumat geniş şəkildə təqdim edilir.

Kəpənəklər hər gördüyümüzdə ürəyimizi riqqətə gətirən metamorfoz hadisəsinin möhtəşəm məhsullarıdır deyə bilərik. Meşələri, parkları gəzdiyimizdə gözlərimiz hər zaman bu rəngbərəng canlıları axtarır. Yetkin kəpənəklər 1 həftədən 1 ilə qədər yaşaya bilər. Bir günlük kəpənək növünə isə hələ ki, rast gəlinməmişdir.

Kəpənəklər heyvanlar aləminin pulcuqqanadlılar  olan həşərat sinfinə aid olan Lepidoptera dəstəsindədir. Güvələr də bu qrupa daxildir. 20.000-ə yaxın kəpənək növü vardır. Kəpənəklərə Antarktidadan başqa dünyanın hər yerində rast gəlmək mümkündür. Lepidoptera sözü yunan dilində pullu qanadlar deməkdir. Çox diqqətlə baxıldığında, bu pullu formalar kəpənəklərin qanadlarında görünə bilərsiniz. Digər həşəratlar kimi, kəpənəklərin də altı ayağı vardır. Kəpənəyin üç hissədən (baş, döş qəfəsi (orta hissə) və qarın (quyruq ucu)) ibarət əsas gövdəsi, həmçinin iki antena və iki pətək gözü var.

Kəpənəklərin bitki aləmində rolu çox böyükdür. Onlar meyvə, tərəvəz və çiçəklərin tozcuqlarını bitkidən bitkiyə daşıyaraq yeni toxum əmələ gəlməsinə kömək edirlər. Xüsusilə tırtıl mərhələsində kəpənəklər quşlar, məməlilər və digər həşəratlar üçün yem olurlar . Onlar soyuqqanlıdırlar, yəni bədən temperaturlarını ətraf mühitə uyğunlaşdıra bilmirlər və bədən temperaturu aşağı olduqda uça bilmirlər. Qış şəraitinə tab gətirə bilmədiklərindən sığınacaqlı yerlərdə qışlayırlar. Qışlama yeri kimi ağacların qabıq və kötük kimi hissələrini istifadə edirlər. Onların digər bir xüsusiyyəti də istənilən mərhələdə qışlaya bilməkləridir (yumurta, sürfə, pupa və ya yetkin), lakin adətən hər növ yalnız bir mərhələdə yuxuda olur.

Kəpənəklərin həyat dövrü 🦋

Bilindiyi üzrə kəpənəklərin həyat dövrünün dörd mərhələsi vardır. Bunlar: yumurta, sürfə (tırtıl), pupa (xrizalis və ya barama) və yetkinlik dövrləridir ki, bu dəyişiklik prosesi metamorfoz adlanır. Metamorfoz dişi kəpənəklərin sancaq başı boyda yumurtalarını yarpağa qoyması ilə başlayır. Onların yarpaqlarda qalmasının əsas səbəbi yarpaqların tırtıllar üçün qida qaynağı olması ilə bağlıdır. Yumurta dövrü bir neçə gün davam edir və qırılan yumurtalardan tırtıllar çıxır. Təxminən iki həftə davam edən bu müddətdə tırtıllar dörd-beş dəfə dərilərini tökürlər. Pupa mərhələsində tırtıl qabıq əmələ gətirmək üçün yarpaqdan tərs formada asılır və təxminən 1 həftə bu baramada qalır. Növlərdən asılı olaraq bu proses bir ildən çox çəkə bilər, çünki bəzi kəpənək növləri pupa kimi qışlayır. Kəpənək baramadan çıxma anı çox maraqlıdır. Belə ki, qanadlarına qan vurur və quruduqdan bir-iki saat sonra uçmağa başlayır.

Ağız quruluşu udma növüdür və pipetin proboscis formasıdır. Ağızları ilə çiçəklərin nektarını udurlar. Ayaqlarında dad sensorları da var, buna görə də ayaqlarında  dillər olduğunu da demək mümkündür.

Kəpənəklər yumurta ilə çoxalır, bu yumurta sfera, silindr, yarımkürə kimi müxtəlif yollarla ola bilər. Tırtıl, zəruri yetkinliyə çatmaq üçün növünə görə dərini 4-5 dəfə dəyişdirir.

Ən yaxşı şəraitdə yaşamaq üçün tropik kəpənəklərin təbii şəraitdə 28 ° və 80-ə qədər nəm olmalıdır.

KƏPƏNƏK NÖVLƏRİ 🦋

Kəpənəklər ilk baxışdan eyni görünə bilər. Çünki hər birinin qanadları müxtəlif rənglərlə bəzədilmişdir. Lakin digər canlılar kimi onların da müxtəlif növlərinin olması elmə məlumdur. O zaman gəlin sizi bu növlər ilə tanış edək.

Cetosia cyane (Leopard Lacewing)

Bu növ Malayziya, Hindistan, Çinin çox hissəsi və Sinqapurda yayılmışdır. Qanadın xarici kənarının formasına görə, o, krujeva qanad mənasını verən “Lacewing” adlandırıldı. Kişi və qadın fərdləri arasında fərqlilikləri vardır.  Dişilərin qanadının yuxarı səthində boz və ya ağ üstünlük təşkil edən qanad naxışı olduğu halda, erkəklərin yuxarı qanadı isə parlaq narıncı rəngdədir. Toxunduqda pis qoxu yayan maye buraxaraq özlərini qoruyurlar.

Morpho peleides (Blue Morpho)

Meksika, Mərkəzi Amerika, Paraqvay, Trinidatda müşahidə olunur. Qanadların uzunluğu 7,5-20 sm arasındadır. Kəpənəyin qanadları parlaq mavidir və qanadlarındakı pulcuqlar milyonlarla kiçik pulcuqda işığın difraksiyasına səbəb olur. Bu yırtıcıları tez qorxutmaq üçündür. Çürük meyvələrin şirəsi ilə qidalanırlar.

Tirumala septentrionis (Dark Blue Tiger)

Bu növ kəpənəklərə çox vaxt açıq çəmənliklərdə və ya meşələrin günəşli sahil ərazilərində rast gələ bilərsiniz. Onları Hindistandan Çinin içərilərinə qədər müşahidə etmək olar. Tünd mavi səthdə pələng naxışı olduğuna görə ona eyni ad “Tünd Mavi Pələng” verilmişdir. Qanadların genişliyi 43-53 mm-dir.

Papilio memnon (Great Mormon)

Bu növ Cənubi Asiyada yayılmışdır. Qanadı 140-150 mm olan qaranquşquyruqlar fəsiləsinin (Papilionidae) ən böyük növlərindən biridir. Erkək fərdlərin qanadının yuxarı səthi qara, arxa qanadının yuxarı səthi isə metal mavi, dişilərdə isə çoxlu müxtəlif rəng və naxışlar ola bilər.

Parthenos sylvia (Clipper)

Bu növə Cənubi Hindistanda, Şri Lankada, Cənub-Şərqi Asiyada, Yeni Qvineyada, Solomon adalarında meşə sahələrində rast gəlmək mümkündür. Ən çox bu ərazilərdə yayılıblar. Qanadlarının eni 46-48 mm-dir. Görünüşdə hər iki cins bir-birinə bənzəyir. Onlar həmçinin çürük meyvələrlə qidalanırlar. Güclü qanadları ilə çiçəkdən çiçəyə sürətlə uça bilirlər, ona görə də “Clipper” adlanırlar.

Lexias pardalis (Common Archduke)

Çox vaxt meşənin qaranlıq yerlərində rast gəlinir. Qanad eni 40-50 mm-dir. Çox vaxt sürpriz şəkildə görünür. İnsanlar yavaş-yavaş yaxınlaşdıqda sürətlə uçub yox olurlar. Onlar çürük meyvələrin, eləcə də heyvan tullantılarının və leşlərin ətrafına toplaşırlar. Hindistan, Birma, Şimali Tayland, Cənubi Çin, Vyetnam, Myanma, Malayziya, Sumatra, Filippində yayılmışdır.

Idea leuconoe (Paper Kite – Large Tree Nymph)

Cənub-Şərqi Asiyadan gələn bir kəpənək növüdür. Qanad eni 150-170 mm-dir. Uçuş vəziyyəti kağız uçurtmaya bənzədiyi üçün onu hər zaman bu əşya ilə müqayisə edirlər. Hətta ona “Paper Kite” də deyirlər. Başqa bir adı isə böyük ağac pərisidir. Tırtıl şəklində toksin tərkibli bitki ilə qidalanır və yetkin kəpənək zəhərlidir, parlaq qanad rəngləri onun dadsız olduğu siqnalını verdiyi üçün ovçuların üstünlük vermədiyi kəpənəkdir. Erkək fərdlərin qarnının son seqmentində (qarın boşluğunun) “hair-pencil” adlanan feromon vəziləri müşahidə oluna bilər.

Vindula dejone (Cruiser)

Filippində, İndoneziyanın şərqində və ümumiyyətlə Cənub-Şərqi Asiyada yayılmışdır. Erkək və dişilərin görünüşləri oxşar deyil. Qanadların genişliyi erkəklərdə 34-38 mm, qadınlarda 43-45 mm-dir.  Dişinin yuxarı qanadının xarici kənarında fərqli ağ zolaq var, erkək isə açıq qəhvəyidir. Hər iki cinsin arxa qanadında gözə bənzər naxışlar vardır, bu naxışlar sayəsində yırtıcılarını qorxudaraq onlardan qorunurlar.

Pachliopta aristolochiae (Common Rose)

Bu növlərin Şri Lanka, Hindistandan Mərkəzi Çinə və Filippinə qədər yayıldıqları müşahidə edilmişdir. Qırmızı gövdəli qara kəpənəkdir. Arxa qanadda ağ-qara sahə var. Arxa qanadın xarici kənarında bir sıra tünd qırmızı və ya qəhvəyi-qırmızı ləkələr yerləşir. Onun qanadları 80-100 mm-dir.  Qırmızı gövdəyə sahib olduğu üçün “Common Rose” adlanır.

Doleschallia bisaltide (Autumn Leaf)

Bu kəpənəklər meşənin günəşli kənar hissələrində aktivdirlər. Onlar tez-tez günün ən isti vaxtında günəşə məruz qalan yarpaqlarda olurlar. Qanad eni 35-40 mm-dir. Adının payız yarpağı mənasını verən “Payız yarpağı” olmasının səbəbi görünüşcə quru yarpağa bənzəməsidir.

Catopsilia scylla (Orange Migrant / Orange Emigran)

Şərqdən Avstraliyanın şimalına qədər geniş yayılmışdır. Çox isti havalarda onlar uçur və müxtəlif çiçəklərə baş çəkirlər. Erkəklər temperatur yüksək olduqda nəm torpaqlardan su içirlər. O, narıncı mühacir mənasını verən “Narıncı köçkün” və ya “narıncı mühacir” adlanır.  Qanadlarının uzunluğu 29-31 mm-dir.

Euploea phaenareta (King Crow)

Sinqapur, Malayziya və Hindistanda yayılmış bu növün ümumi adı “Kral Qarğa” mənasını verən “Kral Qarğa”dır. Qanad eni 90-105 mm-dir. Tırtıldan pupaya ilk keçərkən pupanın rəngi narıncı olsa da, irəlilədikcə pupa metal boz rəng alır.

Caligo memnon (Giant Owl) (Baykuş Kelebeği)

Onlar Amazon meşələrində geniş yayılmışdır. Qanadların genişliyi 110-130 mm, bəzən 150 mm-ə qədərdir. Latın adı Caligo qaranlıq deməkdir, onlar səhər və axşama yaxın aktivdirlər. Onun bayquş kəpənəyi adlandırılmasının səbəbi qanadın alt tərəfindəki naxışın bayquş gözünə bənzəməsidir. Yetkin kəpənək çürük meyvələrlə qidalanır.

Attacus atlas (Atlas Güvesi)

Gecə güvəsi olan Atlas dünyanın ən böyük güvəsi kimi tanınır. Qanadı 270-280 mm olan Atlasın qanadlarının ucunda ilan başına bənzər naxışlar var. Bu naxışlar olduğu üçün düşmənlərinə yaşadığı mühitdə ilan varmış kimi göstərərək sağ qalmağı bacarır. Ümumiyyətlə Cənub-Şərqi Asiyada yayılmışdır.

Greta oto (Glasswinged)

Qanadları şəffafdır və qanadları 55-60 mm-dir. Onların qanadları adətən qaranlıq bir çərçivəyə malikdir. Çərçivənin içərisi şüşəyə bənzəyən şəffaf membranla örtülmüşdür. Zolaqlar da tünd rəngə malikdir. Zərlərin yerlərində naxış xətləri var.  Erkək və dişi kəpənəklərin zolaqları müxtəlif naxışlara malikdir. Yaşayış yeri: Kosta-Rika, Panama, Ekvador, Venesuela.